Gemeenten kwistiger met rijksgeld

Als gemeenten meer geld uit rijksuitkeringen ontvangen dan verhogen ze hun uitgaven. De lokale belasting gaat niet of nauwelijks omlaag.

Gemeenten die minder rijksgeld gaan ontvangen verhogen de belastingen wel iets, maar minder dan de standaard economische theorie voorspelt. Dat blijkt uit onderzoek van het Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden (Coelo) en het Centraal Planbureau (CPB) dat het tijdschrift ESB vandaag publiceert.

Lokale belastinginkomsten
De uitkomst is volgens Coelo-directeur Maarten Allers van belang in de discussie over de verruiming van het gemeentelijke belastinggebied. Het kabinet onderzoekt op dit moment of en hoe het gemeentelijke belastinggebied kan worden verruimd. Een belangrijk argument is volgens Allers dat gemeenten bij een groter eigen belastinggebied een betere afweging zouden maken tussen meer of minder inkomsten en meer of minder gemeentelijke uitgaven. ‘Dat veronderstelt wel dat gemeenten anders omgaan met lokale belastinginkomsten dan met uitkeringen van het rijk. Of dat zo is was echter nooit onderzocht’, aldus Allers. De uitkomsten van het onderzoek van Coelo en CPB ondersteunen volgens hem het argument om gemeenten een groter eigen belastinggebied te gunnen.

Fysiek domein onder druk
Het fenomeen staat bekend als het flypapereffect. Door het flypapereffect zijn rijksuitkeringen erg bepalend voor het bestedingsniveau van gemeenten. De conclusies die uit het onderzoek kunnen worden getrokken zijn ook relevant met het oog op de decentralisaties in het sociale domein. ‘Als gemeenten daar op soortgelijke wijze reageren, zou het fysieke domein bijvoorbeeld onder druk kunnen komen te staan in gemeenten waar de uitgaven aan Wmo of jeugdzorg hoger uitvallen dan de verdeelmodellen van de rijksoverheid aannemen. De resultaten suggereren dat als gevolg van financiële druk eerder concessies worden gedaan aan het niveau van voorzieningen dan dat er ter compensatie voor de afgenomen rijksinkomsten lokale belastingen worden verhoogd’, aldus de onderzoekers.

Beleidsvrijheid gemeenten
‘Dat is juist voor Nederland erg relevant, omdat een groot deel van de gemeentelijke inkomsten hier van het rijk afkomstig zijn. Bij een grotere rol van lokale belastingen is het flypapereffect immers op een kleiner deel van het gemeentelijke budget van toepassing. Hiermee ontstaat voor gemeenten meer ruimte om het voorzieningenniveau aan te passen aan de lokale behoeften. Het gevonden flypapereffect ondersteunt dus het argument van het kabinet, dat een verruiming van het lokale belastinggebied de beleidsvrijheid en daarmee de ruimte om op lokaal niveau eigen afwegingen te maken vergroot’, aldus Allers.