Gemeenten armer, provincies ondanks crisis nog rijker

De reserves van de gemeenten slinken de laatste jaren flink, terwijl de schuldenlast behoorlijk groeit. De provincies zien hun eigen vermogen juist fors groeien in de crisisjaren. 

Het verschil in financiële positie tussen gemeenten en provincies is sinds het uitbreken van de kredietcrisis en de daaropvolgende economische crisis enorm toegenomen. Dat blijkt uit een door Deloitte gemaakte vergelijking op basis van gegevens uit de eigen database met daarin opgenomen alle jaarrekeningen van gemeenten, provincies en waterschappen vanaf 2009 in opdracht van Binnenlands Bestuur.

De netto-schuld van gemeenten is van 2010 tot 2012 toegenomen van 23,8 naar 29,4 miljard euro – een stijging van bijna een kwart. Per inwoner gaat het om een toename van de netto-schuld van 1.433 naar 1.759 euro. De provincies daarentegen wisten in diezelfde crisisjaren hun bezit te vergroten van 12,6 naar 13,3 miljard euro. Omgerekend betekent dat per inwoner een aanwas van de netto-vorderingen van vier tientjes.

Het eigen vermogen (de reserves) van de gemeenten daalde van 2010 tot 2012 met 140 euro per inwoner tot 1.759 euro. Dat van de provincies nam per inwoner in diezelfde jaren met 70 euro toe tot ruim 1.000 euro per inwoner. Vergeleken met 2008 is het eigen vermogen van de provincies per inwoner verdrievoudigd.

Dat laatste is voornamelijk toe te schrijven aan de verkoop van hun deelnemingen in energiebedrijven. De daling van de gemeentelijke reserves wordt volgens Rein-Aart van Vugt van Deloitte vooral veroorzaakt door het nemen van verliezen op de grondexploitaties. Die verliezen zijn het gevolg van de instortende vraag naar (nieuwbouw)woningen en bedrijven. Veel duur aangekochte grond hebben gemeenten in de boeken moeten afwaarderen tot landbouwgrond.

Ondanks de vele tegenvallers blijkt uit de jaarrekeningen dat gemeenten – net als provincies overigens – in de crisisjaren zijn doorgegaan met investeren. In 2012 investeerden gemeenten in totaal ruim 2,2 miljard euro netto. Veel gemeenten blijken daarmee gehoor te hebben gegeven aan de oproep daartoe uit Den Haag. Dat investeren gebeurde overigens wel meer met geleend geld. De externe financiering van alle decentrale overheden bij elkaar is van 2010 tot 2012 met bijna 4 miljard euro gestegen tot een totaal van 48,5 miljard.

Dat doorgaan met investeren, leidt er waarschijnlijk toe dat gemeenten het hun toegewezen aandeel in het EMU-saldo tekort dit jaar gaan overschrijden. Maar de omvang van die overschrijding neemt naar verwachting wel met bijna 10 procent af. Ook de provincies zullen dit jaar de zogeheten toegekende referentiewaarde inzake het EMU-tekort overschrijden; die overschrijding van 364 miljoen euro is aanzienlijk forser dan de 172 miljoen euro van de gemeenten. Gemeenten zijn over het geheel bezien redelijk financieel weerbaar gebleken. Maar weinig gemeenten (4) zijn tot op heden om financiële redenen onder de artikel 12 status geplaatst, terwijl eerder een leger zwakke broeders van ruim dertig gemeenten was voorspeld. ‘De financiële bodem is nog niet bereikt’, aldus Van Vugt. Dat komt mede door de positieve resultaten op de reguliere begroting. Al waarschuwt hij wel dat die bodem op termijn wel in zicht komt, vooral bij gemeenten tussen de 50.000 en 100.000 inwoners en die met forse grondposities.

Lenen voor voorzieningen burgers
De lokale overheden gebruikten eind 2012 uiteindelijk 13 procent van de externe financiering voor investeringen in het voorzieningenniveau van burgers. De verschillen tussen de provincies, gemeenten en waterschappen zijn echter fors. Bij gemeenten is 30 procent van de externe financiering gebruikt voor maatschappelijke voorzieningen. Dat komt waarschijnlijk voornamelijk door de daling van het eigen vermogen van de gemeenten. Door de afname van dat eigen vermogen zijn de eigen financieringsmiddelen van gemeenten de afgelopen jaren afgenomen.

Gemeenten die er financieel gezien het slechtst voorstaan

• Bron CBS/bewerking Deloitte