Financiën hint op extra opschalingskorting voor gemeenten

Het ministerie van Financiën ziet voor een volgend kabinet ruimte om flink te korten op de gemeenten en de provincies. Jaarlijks zou het rijk lokale overheden een apparaatskorting van 1,5 procent kunnen opleggen, oplopend tot 650 miljoen euro in 2021.

Dat blijkt uit documenten die door het ministerie zijn vrijgegeven. Die vertrouwelijke stukken waren eigenlijk bedoeld voor de politieke partijen, maar omdat de Volkskrant er delen uit publiceerde zijn ze in de loop van de dag online gezet. Het gaat om een zogeheten ‘technische ombuigingslijst’ die politieke partijen kunnen gebruiken als input voor hun verkiezingsprogramma’s. In totaal draagt Financiën in de menukaart opties voor zo’n 50 miljard aan bezuinigingen aan.

Verplichte herindeling

Uit de stukken blijkt dat het Centraal Planbureau (CPB) bij de lokale overheden ruimte ziet om jaarlijks 1,5 procent aan apparaatskorting in te boeken op het gemeente- en provinciefonds. Dat komt dan bovenop de reeds door het kabinet ingeboekte opschalingskortingen – maatregelen uit het regeerakkoord Rutte II – die oplopen tot ruim een miljard euro in 2025. ‘Voor invulling van budgettaire ruimte kan bijvoorbeeld gekozen worden om een wettelijke basis te creëren voor verplichte opschaling en samenvoeging, om de medeoverheden vrij te laten om met maatregelen ter bevordering van de gemeentelijke- of provinciale efficiency te komen’, aldus de toelichting.

Andere efficiencymaatregelen

Een andere optie is – Financiën wijst erop dat deze niet tegelijk met de apparaatskorting kan worden opgelegd – is het afschaffen van het middenbestuur. In die variant blijven grote gemeenten over als enige decentrale bestuurslaag, waarbij de taken van de provincies (en waterschappen) worden verdeeld over het rijk en de gemeenten. ‘Hiervoor is er in gemeenteland wel een grote opschaling noodzakelijk. In plaats van het huidige aantal gemeenten gaat de oorspronkelijke variant van de heroverweging uit van ongeveer 25 tot 30 ‘regiogemeenten’. Een andere mogelijkheid is om te komen tot de 57 gemeenten die uit het onderzoek van Atlas voor gemeenten komen. Dat aantal sluit beter aan bij het aantal samenwerkingsverbanden die nu in het sociaal domein gevormd worden.’

Laagste kosten

Ook overgaan op de zogeheten laagste-kostenmethode wordt als mogelijkheid aangedragen. Bij die methode wordt uitgegaan van een nader te bepalen aantal goedkoopste gemeenten waarbij hun totale uitgaven als maat zijn genomen. De methode houdt in dat de minimaal noodzakelijke omvang van de middelen die nodig zijn om gemeentelijke taken uit te voeren, wordt afgeleid van een groep gemeenten met de laagste kosten. Van de groep met de laagste kosten wordt het gemiddelde uitgavenniveau als norm voor alle gemeenten wordt gebruikt. In 2011 stuitte dat voorstel op weerstand vanuit het decentrale veld, memoreert Financiën.

Schaalvoordelen

Wanneer overheden willen besparen op personeelskosten is het volgens het document van Financiën vooral kansrijk om te kijken naar de uitvoering en ondersteuning. ‘In die onderdelen van de overheidsorganisaties is namelijk meer dan 80 procent van de gemeentelijke ambtenaren werkzaam. Door samenwerking en bundeling zijn hier schaalvoordelen te behalen. Mogelijkheden om de bezuiniging in te vullen zijn regionalisering van belastinginning, inzetten op shared services bedrijfsvoering en ICT-centrale standaarden voor infrastructuur.’

Koude uitname

Verder wijst Financiën op de mogelijkheid van ‘koude uitnames.’ Bij het Regeerakkoord kan het gemeente- of provinciefonds worden gekort zonder tegelijkertijd te besluiten om de wettelijke verplichtingen om medebewindstaken uit te voeren, te schrappen. Dergelijke niet-inhoudelijke kortingen komen ten laste van het voorzieningenniveau van gemeenten en/of provincies en zullen volgens Financiën stuiten op weerstand bij decentrale overheden.

Ondoelmatig

Een laatste hint betreft het korten op medebewindstaken. Door ondoelmatige en onnodig kostenverhogende eisen in rijkswet- en lagere regelgeving op diverse beleidsterreinen te schrappen, zullen de kosten van decentrale overheden omlaag gaan. Zo’n kostenreductie kan worden afgeroomd, maar vergt wel een dereguleringsprogramma, dat de komende periode samen met departementen zal moeten worden doorlopen.

Onderzoek Binnenlands Bestuur

De ombuigingslijst is een product van ambtelijk Financiën. In de erbij verstrekte toelichting staat dat de opties in deze ombuigingslijst niets zeggen over de politieke wenselijkheid of haalbaarheid van de opgenomen maatregelen. ‘Het gaat om een inventarisatie van technische mogelijkheden.’

Technisch of niet, bij de laatste twee kabinetsformaties heeft het rijk het maximale bedrag bezuinigd op de gemeenten dat volgens het CPB mogelijk was. Omdat het accres lager uitviel dan geraamd, is er uiteindelijk zelfs honderden miljoenen méér bezuinigd. Dat vermoeden werd bevestigd in onderzoek van Binnenlands Bestuur. Zowel in 2010 als in 2012 kwam de geplande meerjarenbezuiniging op de decentrale overheden – respectievelijk 1,75 miljard in 2015 en 1,2 miljard euro in 2017 – exact overeen met het maximum dat het CPB daarvoor stelde.