CPB: ruimer lokaal belastinggebied goed voor economie

Als gemeenten zelf meer lokale belastingen mogen heffen, wordt Nederland welvarender. Dat wil zeggen, als het rijk die inkomsten via het gemeentefonds niet langer afroomt en verevent.

Dat is een van de conclusies in de CPB-studie Een economische blik op verevening.  Dit boek gaat over de vraag hoe het rijk – rekening houdend met maatschappelijke voorkeuren voor een verdeling van middelen tussen arm en rijk – de verdeling van uitkeringen over gemeenten kan inzetten om de nationale welvaart zo groot mogelijk te maken. Het Centraal Planbureau bracht die studie vandaag uit met het oog op de door de Tweede Kamer gewenste herziening  van de manier van bekostiging van de decentrale overheden.

Daling welvaart
Nu is het nog zo dat gemeentelijke inkomsten uit de onroerendezaakbelasting (ozb) min of meer via het gemeentefonds worden herverdeeld tussen ‘arme’ en ‘rijke’: gemeenten waar de woningwaarde relatief laag is, krijgen een hogere algemene uitkering van het rijk. Die zogeheten verevening van de lokale belastinggrondslag heeft volgens het CPB zowel invloed op de locatiekeuze van mensen als op de doelmatigheid van lokale afwegingen. ‘Het verevenen van de grondslag voor de ozb op woningen past niet bij de welvaartseconomische benadering: belasting en profijt lijken in dezelfde hand te liggen. De huidige systematiek verevent echter wel, wat neerkomt op een woonsubsidie op locaties waar woningprijzen laag zijn. Dit stimuleert mensen om zich te vestigen op minder aantrekkelijke locaties. Woningprijzen weerspiegelen immers de beschikbaarheid van banen en voorzieningen. Bovendien heeft verevening van de waarde van de woningvoorraad tot gevolg dat baten van lokale investeringen deels terechtkomen bij andere gemeenten. Immers, betere voorzieningen leiden tot een hogere woningwaarde en dus tot minder geld uit het gemeentefonds. Als de doelmatigheid van het lokale voorzieningenaanbod afneemt, dan daalt ook de nationale welvaart.’

Als mensen die profiteren van lokale voorzieningen ook de rekening betalen, prikkelt dit volgens de onderzoekers zowel gebruikers als gemeenten tot doelmatigheid. ‘Verevening van de waarde van woningen en commercieel vastgoed kan een doelmatige afweging belemmeren; dit roomt een gedeelte van de baten van lokale uitgaven af, die immers in de waarde van het vastgoed zijn neergeslagen. Als de doelmatigheid van het lokale aanbod van voorzieningen toeneemt, dan stijgt ook de nationale welvaart – die per slot van rekening niets anders is dan de optelsom van de welvaart van inwoners in alle gemeenten.’

Vergroting werkgelegenheid
Daarnaast beïnvloedt verevening van de lokale belastinggrondslag hoogstwaarschijnlijk het investeringsgedrag van gemeenten. En dat heeft uiteindelijk ook consequenties heeft voor het bruto binnenlands product. ‘Investeringen die vestigingslocaties aantrekkelijker maken slaan neer in vastgoedprijzen. Verevening hiervan betekent dat gemeenten niet alle vruchten van hun investeringen plukken’, aldus de CPB-onderzoekers.

Dat effect wordt gedempt, omdat de ozb in ons land een kleine rol speelt: gemeenten verdienen nu maar een beperkt deel van hun investeringen terug – zelfs als er niet verevend zou worden. Maar een grotere rol voor lokale belastingen, zoals in veel verkiezingsprogramma’s staat, verandert dat. Dat kan de doelmatigheid van het investeringsgedrag van gemeenten bevorderen.

Gemeentelijke investeringen in de lokale economie kunnen de werkgelegenheid vergroten en zo het beroep op sociale voorzieningen verminderen. ‘Verevening verkleint dan de prikkel om te investeren in de lokale economie’, stellen de onderzoekers. ‘Minder verevening van sociale voorzieningen – vooral die in de inkomenssfeer – kan zo dus de werkgelegenheid en uiteindelijk de omvang van de economie bevorderen.’

Minder aantrekkelijk
Wel wordt er een kanttekening geplaatst, omdat het maar de vraag is hoe groot de invloed van gemeentelijk beleid op de lokale economie in werkelijkheid is. Allerlei andere factoren waarop gemeenten geen invloed hebben, spelen waarschijnlijk een grotere rol. Minder verevening van sociaal beleid kan bovendien leiden tot meer financiële onzekerheid voor gemeenten en tot verstoringen van de locatiekeuze van huishoudens. Gemeenten met een zwakke sociale structuur, zoals sommige grote steden, worden daardoor mogelijk minder aantrekkelijk. Een substantiële vermindering van de mate waarin het beroep op sociale voorzieningen wordt verevend, ligt op grond van deze overwegingen daarom niet voor de hand. Maar in de vormgeving van de systematiek zou volgens het CPB wel een prikkel voor lokale investeringen behouden kunnen blijven.