'Overheid kan met technologie gedrag burger bepalen'
Gemeenten dromen weg bij het begrip ‘smart city’ en starten het ene na het andere technologische experiment. Deskundigen Jaring Hiemstra, Maarten Hajer en Albert Meijer geven in Binnenlands Bestuur hun kritische beschouwing.
Gemeenten dromen weg bij het begrip ‘smart city’ en starten het ene na het andere technologische experiment. Deskundigen Jaring Hiemstra, Maarten Hajer en Albert Meijer geven in Binnenlands Bestuur een kritische beschouwing over de hype.
Smart city-technologie voor een beperkte groep
Hoogleraar Publiek management en in het bijzonder publieke innovatie Albert Meijer ziet veel potentie in smart city-technologie, maar heeft ook zo zijn twijfels over de doelgroep van deze smart cities. Een gemeente die ‘smart’ wil worden, moet volgens hem bij technologische projecten ook in kaart brengen wie er daadwerkelijk beter van wordt. ‘Bij een technologische ontwikkeling wordt vaak het idee gecreëerd dat dit het beste is voor iedereen. Maar wordt iedereen er gelukkiger van of slechts een selecte groep?’
Laagopgeleiden vallen buiten de boot
Een voorbeeld van een smart city-toepassing die politieke vragen kan oproepen is het online platform ‘Verbeter de buurt’, waar burgers overlast kunnen aangeven zoals gaten in de weg of graffiti. Meijer: ‘Er zijn aanwijzingen dat het grotendeels gebruikt wordt in wijken met een hoog opleidingsniveau en mensen met veel kennis van internet en bureaucratie. Wijken met veel laagopgeleiden gebruiken deze oplossingen amper. Wanneer gemeenten reageren op meldingen op Verbeter de Buurt ontstaat er mogelijk sociale ongelijkheid. Het is dus niet alleen een technologische vraag, maar ook een politieke vraag hoe smart city-toepassingen worden ingezet.’
Focus op het milieu
Ook faculteitshoogleraar Urban Futures aan de UU, Maarten Hajer, hamert op het algemene nut van smart-toepassingen. Met name het ontzien van het milieu staat bij hem hoog op de agenda. In Zuid-Afrikaanse wijken zag hij met eigen ogen een goed voorbeeld. ‘Daar zie je hoe zonnepanelen en smart-technologieën bewoners helpen met eerste levensbehoeften vervullen en zo armoede bestrijden. Maar ook in de Utrechtse wijk Lombok zijn mooie experimenten met zonnepanelen en auto’s, waarbij oplaadpalen de overtollige energie van een huishouden opvangen.’
Gedrag van burgers beïnvloeden
Meijer stipt aan dat de overheid met technologie steeds beter in staat is om het gedrag van burgers te bepalen. Wat hem betreft is dat niet altijd een pluspunt. ‘Zie bijvoorbeeld de lichten bij Stratumseind in Eindhoven die veranderen van kleur om agressie te voorkomen. Willen wij wel dat de overheid bepaalt hoe we ons gedragen?’ Meijer noemt een aantal voorbeelden: ‘Rosa Parks is iemand geweest die tegen regels inging en zo de samenleving deed veranderen. Krakers bewerkstelligden met verzet een ander beleid in de binnensteden. Tegen de regels ingaan kan de samenleving uiteindelijk wel iets opleveren. In een samenleving heb je altijd een bepaalde rebelsheid, tegendraadsheid nodig om het lerend vermogen van de samenstelling te waarborgen, anders creëer je een soort ‘Singapore-geluk’ waarbij de overheid alle keuzes voor je maakt.’
Overheid krijgt meer instrumenten
Technologie die bijdraagt aan de veiligheid van de samenleving. Dat klinkt volgens Meijer mooi, maar het heeft ook een keerzijde. ‘Zo kun je de rebelse mensen, die op de lange termijn zó belangrijk kunnen zijn, wel uitsluiten. Had Rosa Parks in een tijdperk van smart city-toepassingen überhaupt voorin de bus plaats kunnen nemen? Die vraag kun je ook stellen in Eindhoven. Kan de overheid straks ook bij protesten het gedrag bepalen van de burgers? Technologie geeft de overheid daarvoor langzaam steeds meer instrumenten.’
Lees het volledige verhaal in Binnenlands Bestuur nummer 23.
Reacties: 4
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Dat is niet van de laatste tijd.
Tegelijk met de opkomst van de 'Electronische Snelweg' lijkt het beheer van het fysieke openbaar domein een duikvlucht genomen te hebben.
Andere aspecten - zoals burgergerichtheid, beveiliging - lijken de overstap naar het virtuele domein juist weer niet gemaakt te hebben. Met de privacy in de Jeugdzorg als zoveelste pijnlijk actueel voorbeeld.
Het bovengenoemde voorbeeld van 'Verbeter de Buurt' is in zoverre interessant dat in mijn gemeente in mijn ervaring alle lagen van de bevolking VdB prima weten te vinden. Maar dat de gemeente alleen actie onderneemt op meldingen die evt. tot directe aansprakelijkheid van de gemeente kunnen leiden. Dus bijv. wél schades aan wegen, maar geen oplossingen voor potentieel gevaarlijke verkeerssituaties.
En altijd zijn het zelfredzame mensen die het sterkst profiteren van die voordelen. Als de overheid daar geen aandacht voor heeft en mensen die niet van vooruitgang profiteren in de kou laat staan, dan komt er altijd een al dan niet gewelddadige correctie.
Los van de vraag of ´smart city´ een dominerende ontwikkeling wordt, moet ik constateren dat gemeenten samenlevingsopbouw volstrekt hebben losgelaten. En als daar wel aandacht voor is, dan wordt het geld veelal in in ´stenen´ geïnvesteerd. Daar kunnen buurten wel beter door ogen, maar of dat er toe leidt of bewoners zich zelfstandig kunnen handhaven is de vraag.
Het tempo van vernieuwing en verandering is bijzonder hoog. Daardoor raken steeds meer mensen achterop. Zij kunnen vaak noch het tempo van de vernieuwing, noch het tempo van de verandering bijhouden. Dat leidt tot een sluipende afname van de stabiliteit van de samenleving.. De transities zijn daar een schrijnend voorbeeld van. De grote onzin die over mensen wordt uitgestort inzake voedsel-, milieu- en gezondheidsrisico´s doen gevoelens van veiligheid verder afnemen.
Inzien dat angst en onzekerheid door allerlei ontwikkelingen toenemen en dat bestuurlijk beleid op herstel en in stand houden van stabiliteit gericht dient te zijn is het thema waar lokale en landelijke bestuurders zich voor open dienen te stellen.
Daar kunnen zij veel werktuigen bij gebruiken, maar vooral gezond boeren verstand.
Ik merk uit de reacties dat er kritiek bestaat op de 'smarr city'-ontwikkeling. Ik hoop dat kritiek bij dit issue ter harte wordt genomen. Laat de samenlving in haar geheel in het algemeen en de zwakkere groep ervan in het bijzonder geen slachtoffer worden van 'technocratie'.