BB Debat: Samenwerken in ICT, dwang of niet?

Waarom bouwen we niet één generieke ICT-infrastructuur, waar alle gemeenten gebruik van kunnen maken? Dat neemt de zorg weg over de drie K’s (kwetsbaarheid, kwaliteit en kosten) en de gemeenten kunnen zich gewoon op hun kerntaken richten, want ze hebben genoeg aan hun hoofd. 

Stip aan de horizon

De deelnemers aan het BB-debat ‘ICT: Doel of middel?’ zijn het er eigenlijk wel over eens dat dat een mooie stip aan de horizon is. Maar hoe je daar moet komen, daarover verschillen de meningen wel. Moet er bijvoorbeeld dwang bij komen kijken?

Dwang geeft tijdswinst

Almar Wimer Siebenga, voormalig directeur van het samenwerkingsverband ISZF, wil voor iedere gemeente dezelfde ‘bodemplaat’, net zoals in de autoindustrie. “Het onderscheidend vermogen zit niet in de bedrijfsvoering, en al helemaal niet in de ICT.” Zo kunnen de gevels intact blijven en zijn herindelingen ook niet echt nodig. Eerst regionaal samenwerken, als opstap naar een landelijke aanpak, bepleit hij. Maar ook enige dwang vanuit de rijksoverheid. Anders komt die bodemplaat er nooit. “Van bovenaf opleggen geeft veel tijdswinst.”

Verleiding met regie
Voor gemeentesecretaris Jan Fraanje, ook lid van het VGS-bestuur, is die stip aan de horizon niet zo heel ver weg. Hij is met andere gremia bezig een plan te maken voor een landelijke infrastructuur, met koppelvlakken (die in één keer werken!), standaarden en de bodemplaat met alles wat er generiek gemaakt kan worden. Ook bedrijven denken mee. “We willen een standaard ontwikkelen die ook opties biedt voor gemeenten die het zelf willen blijven doen.” Vrijwilligheid blijft wel het uitgangspunt voor Fraanje. “Maak het aantrekkelijk om in het collectief mee te gaan. Verleiding met landelijke regie.”

Delen in plaats van samenwerken
Dwang is ook niet wat Joost Broumels en Henri Rauch van KING voor ogen hebben als zij praten over de Basisgemeente, een geheel van generieke middelen en ‘services’ waar gemeenten wat aan kunnen hebben en dat in de loop van dit jaar in een plan gegoten moet worden. Zij nemen daarbij liever het woord ‘delen’ in de mond dan het woord ‘samenwerken’. En uiteindelijk zullen veel gemeenten willen delen, denkt Rauch, die put uit zijn ervaring bij het Rijk. “Als het aanbod aantrekkelijk genoeg is, blijken veel organisaties die autonomie willen, toch over te stappen.” 

Angst voor autonomieverlies
Het woord ‘autonomie’ viel vaak tijdens de discussie. Want de belangrijkste drempel voor ICT-samenwerking is de angst voor het verliezen van die autonomie. “Je ziet dat samenwerking in de uitvoering best prima gaat, maar als je efficiency wilt halen, moet je beleid op elkaar afstemmen. Dat lijkt de achterdeur naar een herindeling”, aldus een toehoorder uit de Achterhoek. Fraanje: “Veel bestuurders en raadsleden denken zo.” De sprekers zien eigenlijk geen autonomieprobleem. Je maakt als gemeente door samenwerking juist je handen vrij voor ingewikkelder zaken.

Lastig uitleggen
Het gaat niet om de computers, niet om de softwarepakketten, en niet om de kosten van dat alles; het gaat om de processen, om het organiseren en door de decentralisaties ook steeds meer om het samenwerken in ketens - en daar speelt ICT nu eenmaal een grote rol in. Maar dat legt lastig uit. Een ‘business case’ gebaseerd alleen op de ICT en niet op de samenwerking die ermee wordt gefaciliteerd, is zinloos. Alleen is dat wel een ingewikkeld verhaal voor raadsleden die dat ook aan hun achterban moeten kunnen uitleggen, en het is ook geen onderwerp voor op een verjaardag. 

Bestuurlijke kijk
Twee presentaties die niet over die stip aan de horizon gingen zetten het honderdtal toehoorders weer even met beide benen op de grond. Burgemeester Hans Martijn Ostendorp, vice-voorzitter van de Regionale ICT-dienst Utrecht, gaf zijn bestuurlijke kijk op de samenwerking, die nog vers is. Gewoon beginnen met de harde ICT - en dat blijkt lastig genoeg te verdedigen naar de gemeenteraad. En dan had hij het als burgemeester van een gemeente met 15.000 inwoners nog makkelijker dan die van Utrechtse Heuvelrug, die al een herindeling achter de rug had, en waar men zich zelfvoorzienend achtte. Vertrouwen is erg belangrijk voor samenwerken, is zijn boodschap.

Platform bieden
Al wat langer bezig is Equalit, een samenwerkingsverband dat door Oosterhout wordt gedragen. Een ‘lichte GR’, waarin Oosterhout het risico draagt, probeert op een steeds hoger niveau uniformiteit te creëren, waaruit de deelnemende gemeenten individueel afnemen. Maar: allemaal hetzelfde hoeft niet. “Het gaat om architectuur", zegt directeur Willem Zwijgers. "Harmoniseren is vaak een onzinnige excercitie, want die gemeenten zijn happy met hun software. Alleen vervangen om te harmoniseren doen we niet.”

Kijk hier voor een foto-impressie van het debat.