'Adresfraude plegen via Marktplaats nu wel afgelopen'

Een verhuizing, geboorte of overlijden doorgeven ging voorheen altijd via het burgerloket. Nu kan zoiets binnen een paar muisklikken gepiept zijn. Dat biedt kansen voor fraudeurs, maar ook voor fraudebestrijders. Directeur Gerdine Keijzer-Baldé van de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens en adviseur Stelselkwaliteit Fraude, Kurt Isik, leggen in Binnenlands Bestuur uit hoe fraude digitaliseert.

Data-analyse als machtig wapen
Met de hulp van data-analyse kan de Rijksdienst ineens veel meer dan voorheen, zo legt Keijzer uit. 'Gaat iemand verhuizen naar een adres waar regelmatig spookburgers ontstaan? Met die informatie kun je een inschrijving extra toetsen. Al kan natuurlijk niet alles. Proportionaliteit is hierbij het sleutelwoord. Onderzoek doen mag, maar alleen als er voldoende aanleiding is.' Intussen is er al een grootschalige pilot met adresfraude gaande bij honderdvijftig gemeenten. Deze heeft geleid tot succesvolle resultaten. Informatie van diverse overheidsorganisaties worden bij elkaar gelegd, zoals energieverbruik en het aantal ingeschreven personen per woning. Bij de opmerkelijke gevallen gaan gemeenten op huisbezoek. Wat Keijzer betreft wordt er voortgeborduurd op die pilot: 'Voor deze zomer wordt geëvalueerd of dit op structurele basis moet gebeuren. Door informatie vanuit verschillende organisaties samen te brengen ontstaat er een goede trefkans om fraudeurs te vinden. Er is een berekening gemaakt van de besparingen door tegengaan van adresfraude, de businesscase was overtuigend. Bij de gemeenten verloopt deze proef tot nu toe erg succesvol.'
 

Advertentiesites scrapen
Fraudeurs konden jarenlang naar hartenlust advertenties met 'inschrijfadresjes' vinden en zoeken. Sinds oktober 2015 maken ambtenaren echter gebruik van een tool die deze advertenties bij advertentiesites opspeurt op basis van woordherkenning. 'Voorheen zagen we dit heel vaak gewoon publiekelijk gebeuren. Inmiddels kom je daar niet mee weg', vertelt Keijzer. 'De aanbieders van deze advertenties worden ter verantwoording geroepen en met Marktplaats en andere sites zijn afspraken gemaakt om deze advertenties te verwijderen.' Maar fraudeurs blijven nieuwe manieren vinden. 'Helaas wel. Je moet de wereld eigenlijk door de ogen van fraudeurs zien, zoals ethische hackers dat bij hackers kunnen.' Ook bij het opsporen van frauduleuze verhuisberichten zijn er nieuwe technische mogelijkheden bijgekomen, vertelt Isik. 'Er zijn gemeenten die verhuisberichten geautomatiseerd langs allerlei profielen halen, nog voor ze in de BRP verwerkt worden. Dat is een mooi staaltje preventie. Zo voorkom je dat de informatie in honderden databases gecorrigeerd moet worden.' De profielen zijn onder meer oppervlakte van de woning, het aantal inschrijvingen, de bestemming van het pand en de eigenaar. Wanneer er met profielen iets opvallends wordt opgemerkt, moet een ambtenaar de inschrijving handmatig controleren en wordt er nader onderzoek verricht.

Voorkom fraude bij het ontwerpen van wetten en regels
Met digitalisering zijn er een hoop mogelijkheden bijgekomen om fraudeurs te vinden, maar deze zijn in het verleden altijd vindingrijk gebleken. Voor Keijzer en Isik is het dan ook belangrijk dat er in de toekomst met nieuwe regelgeving rekening wordt gehouden met fraudegevoeligheid. 'Veel toeslagen zijn gebaseerd op de samenstelling van het huishouden. Het huishouden is zodoende een gevoelig gegeven geworden. Wees je er daarom van bewust dat er bij nieuwe regelingen weer nieuwe manieren van fraude kunnen bijkomen. Het helpt enorm om daar bij het ontwerp al rekening mee te houden, zodat we als overheid er niet weer achteraan lopen.'Isik merkt nu al dat de PGB’s inmiddels veelvuldig benut worden door fraudeurs. 'Helaas is daar bijna wekelijks wel iets over te lezen in de media', verzucht hij. Tegelijkertijd ziet hij het door de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) ook positief in. 'Er zijn goede technische basisvoorzieningen, zoals DigiD bijgekomen. De uitdaging is om deze goed te implementeren bij zoveel mogelijk gemeenten.'
 

Lees het volledige verhaal in Binnenlands Bestuur nummer 9.