Centrale greep

De nieuwe minister van Binnenlandse Zaken krijgt het druk. Hij of zij moet ordening brengen in de chaotische bestuurlijke inrichting van ons land. Minstens zo’n grote opgave is het indammen van de uitdijende macht van diens collega op Financiën. 

Douwe Jan Elzinga laat er in dit nummer geen onduidelijkheid over bestaan: de inrichting van het openbaar bestuur is een zootje. Eenduidige ordeningsprincipes ontbreken, met als gevolg een mêlee aan bestuursverbanden en samenwerkingsconstructies. En te veel spelers kunnen hun invloed uitoefenen, waarbij het eigen sectorale belang vaak prevaleert boven het algemene belang.

Het wordt tijd dat de minister van BZK weer duidelijke lijnen gaat uitzetten. Die sturende, dwingende rol zal in het regeerakkoord moeten worden vastgelegd. Bovendien zal BZK medeondertekeningsbevoegdheid moeten krijgen ten aanzien van alle zaken die het openbaar bestuur raken.

Een steviger positie van de minister van BZK kan om nog een andere reden geen kwaad. Meer en meer verliest het departement invloed aan Financiën. Dat ministerie heeft de afgelopen jaren zijn greep verstevigd. Onder druk van VVD-minister Zalm moest BZK toelaten dat gemeenten de helft van hun belastinggebied (het gebruikersdeel van de onroerendzaakbelasting) kwijtraakten.

Een flink deel van de bekostiging van de lagere overheden loopt sindsdien via Den Haag, lees Financiën. Vlak na het uitbreken van de huidige financieel-economische crisis, was het ook onder druk van Financiën dat de normeringssystematiek voor een periode van drie jaar eenzijdig buiten werking werd gesteld. Dat was beter voor de staatskas, besloot Financiën. BZK en de gemeenten mochten tekenen bij het kruisje.

Volgens de tegenwoordige IPO-voorzitter Johan Remkes hebben ambtenaren van Financiën nog veel meer bedacht om de grip op de financiële huishouding van decentrale overheden te vergroten. Een kast vol, weet hij uit ervaring. Zo dateren de wetsvoorstellen schatkistbankieren en Houdbare overheidsfinanciën volgens hem nog uit de tijd dat hij minister van Binnenlandse Zaken was (2002-2007).

De ene maatregel verplicht gemeenten hun tegoeden aan te houden bij de Staat, de andere wet (HOF) maakt investeren van lagere overheden bijkans onmogelijk: het rijk bepaalt hoeveel zij van hun gespaarde geld in een bepaald jaar mogen uitgeven. Onder zijn bewind bleven die maatregelen in de kast, maar nu dreigen ze er weer uit te rollen. Dat ze onwerkbaar zijn, deert Financiën niet echt omdat ze weinig op heeft met de autonomie van decentrale overheden.

Voormalig staatssecretaris Willem Vermeend liet zich tegen Binnenlands Bestuur al eens ontvallen dat Financiën de gemeenten voornamelijk ziet als kostenpost. Het is aan de nieuwe minister van het moederdepartement van het openbaar bestuur om zich breed te maken.