‘Zo niet verder met integriteitsvraagstukken’

Een besluitvormingsboom die kaders stelt wat politici wel en niet mogen doen wanneer belangenverstrengeling door nevenfuncties dreigt zou uitkomst kunnen bieden in integriteitskwesties. Dat vindt bestuurskundige Arno Korsten die hiermee reageert op de ontwikkelingen in de zaak-Van Tulder in de Limburgse Staten.

Weten niet goed raad ermee
‘We weten ook niet goed raad met hoe we dit soort rapporten moeten behandelen’, constateert bestuurskundige Arno Korsten als hij de zaak-Van Tulder beschouwt. Margriet van Tulder stapte onlangs op als fractievoorzitter van GroenLinks in de Limburgse Staten. Het rapport waarin werd vastgesteld dat zij schuldig is aan belangenverstrengeling door als directeur van de educatieve stichting Ithaca  andere Statenleden te vragen het verlenen van subsidie aan de stichting op de agenda te zetten.

Discussie over rapport
Onlangs werd het rapport besproken in de Staten en verweet GroenLinks-Statenlid Gert-Jan Krabbendam de onderzoekers Wim Persoon en Cees Versteden selectief uit bronnen te putten en wees hij op hun CDA-achtergrond. Daar waren de onderzoekers weer niet blij mee. In een 17 pagina’s tellend epistel verdedigden zij zichzelf en noemden zij juist Krabbendam niet integer. De PVV vond vervolgens dat Commissaris van de Koning Theo Bovens krachtig afstand moest nemen van deze uitlatingen. Bovens, op zijn beurt liet weten dat de opmerkingen van de onderzoekers voor hun eigen rekening zijn.

Wel of niet betalen
Ook riep Bovens op de discussie via open brieven te stoppen en stelde hij voor alsnog een mondelinge informatiesessie tussen Provinciale Staten en de onderzoekers te beleggen. De Staten hielden dat bij de laatste vergadering juist tegen en besloten tot schriftelijke vragen. Als klap op de vuurpijl ontstond ook nog wrevel over de vraag of het verweer van de onderzoekers wel onder de onderzoeksopdracht viel en of de onderzoekers hiervoor betaald dienen te worden. Bovens vond van niet, de onderzoekers wel. Volgens Cees Versteden hoort verantwoording doorgaans tot de taak van onderzoekers'.

Geen machiavellistische streken
Korsten is het inhoudelijk volkomen eens met Versteden. ‘Krabbendam heeft de integriteit van de onderzoekers ter discussie gesteld. Dat konden ze niet over hun kant laten gaan. Ik ken Versteden. Het laatste wat hij zou doen is selectief met informatie omgaan, dat soort machiavellistische streken haalt hij niet uit. Hij is een zeer alom gerespecteerde, zorgvuldig opererende onderzoeker. Uiteraard moet het debat hierover wel in de Staten worden gevoerd. Maar dan wel beter dan tot nu toe is gebeurd.’

Onderzoekers moeten achter hun oren krabben
Korsten stelt dat als het debat hierover in de Staten maatgevend zou worden, onderzoekers dan niet meer over zich heen kunnen laten lopen. ‘Pijlen worden steeds vaker onterecht op hen gericht. In dit geval is zelfs een second opinion overwogen. Als onderzoekers moeten we nadenken of we dit soort rapporten nog wel moeten doen als je vogelvrij dreigt te worden.’ Bij het punt van kritiek dat de onderzoekers allebei CDA-gelieerd zijn, kan Korsten zich iets voorstellen. ‘Dat had het provinciebestuur niet zo moeten doen en dat weet Bovens vermoedelijk zelf intussen ook wel.’

Wij pruimen dit niet meer
Korsten schat in dat de onderzoekers best tegen een stootje kunnen in de discussie over of het epistel wel tot hun onderzoeksopdracht hoort. Van Bovens vindt Korsten het verstandig dat hij afstand heeft genomen van de uitlatingen van de onderzoekers. ‘Als hij voor ze op zou komen, krijgt hij daar weer vragen over. Toch weten we niet goed raad met dit soort kwesties. Vroeger werd geen probleem gemaakt van verbanden tussen nevenfuncties en de politieke functie. Dat is veranderd.  Wij pruimen dit niet meer.’

Dilemma's rond integriteit
De Staten weten niet goed genoeg om te gaan met de belangen van hun leden. Dat is volgens Korsten de algemene kwestie die achter de zaak-Van Tulder schuilgaat. Wat dat betreft had Krabbendam gelijk: er zijn dilemma’s rond integriteit: loop je de zaal uit tijdens beraadslagingen over een onderwerp die jouw nevenfunctie en belang raken? Stem je mee? Of spreek je alleen niet?’

Besluitvormingsboom
Om toch enigszins om te gaan met dilemma's en zelfs kaders te stellen zou volgens Korsten een besluitvormingsboom kunnen worden overwogen. ‘Eigenlijk zouden volksvertegenwoordigers het vooraf moeten melden wanneer zij verwachten dat belangenverstrengeling dreigt. Het moet bekend zijn, bespreekbaar worden en worden geregistreerd. Soms moet het presidium een lid dringend aanraden buiten de discussie te blijven. Je kunt stellen dat de zaak-Van Tulder op dit punt is gestrand.' Een probleem is volgens Korsten dat er geen wettelijk instrument is om iemand uit een vergadering te houden anders dan door Provinciale Staten zelf. 'Dat is langzamerhand onbevredigend.'

Geval voorleggen aan derde
Met een besluitvormingsboom kun je misschien niet alles vangen, dus het geval voorleggen aan een derde is voor Korsten ook nog een optie. ‘Eigenlijk zou Binnenlandse Zaken hier iemand op moeten zetten. Het speelt in meerdere provincies.  Zet eens enkele deskundigen bij elkaar om hier eens over na te denken.’

Er speelt volgens Korsten nog iets bijzonders, een complicerende factor. Om in de Limburgse Staten dit soort zaken aan het presidium voor te leggen is vanwege het wantrouwen dat er heerst lastig. ‘Als alles gepolitiseerd wordt, dan is dat moeilijk. Het presidium zou dus eigenlijk een toets moeten hebben. Maar het zal er nog wel niet van komen. ik vrees dat eerst weer een nieuw geval zoals Van Tulder nodig is, voor het zover komt.’