Wethouders vertrekken om verziekte cultuur

In 2015 zijn er minder wethouders (74) de laan uitgestuurd dan ooit eerder in deze eeuw, verkiezingsjaren uitgezonderd. Een verziekte bestuurscultuur was vaak aanleiding voor het vertrek.

Laagterecord
Dat blijkt uit het Wethoudersonderzoek 2015 door De Collegetafel in opdracht van Binnenlands Bestuur. Terugblikkend zou 2015 voor wethouders een feestelijk jaar kunnen zijn. Slechts 74 collega’s moesten tijdelijk of definitief om politieke redenen het veld ruimen voor een nieuwe collega. Dat is een nieuw laagterecord wat tot nog toe – de verkiezingsjaren uitgezonderd – lag op het jaar 2007 toen er 77 wethouders moesten opstappen. Het bevestigt bovendien de trend van deze collegeperiode dat er minder wethouders ten val komen. In vergelijking met de start van de voorgaande drie duale collegeperiodes in 2002 (116), 2006 (110) en 2010 (118) ligt het aantal ten val gekomen wethouders sinds de raadsverkiezingen van 2014 beduidend lager: 103.

Sociaal domein

Een mogelijke oorzaak hiervoor kan zijn de (stilzwijgende) afspraak die in tal van gemeenten is gemaakt dat wethouders voorlopig niet worden afgerekend op de invoering van de nieuwe taken voor zorg, ondersteuning en participatie. Alleen in Beek (L.) leidde de nieuwe taken tot een coalitiebreuk. En voor zorg en welzijn verantwoordelijke wethouders in Utrecht en Heerde gooiden de handdoek omdat ambities en tempo niet meer pasten. De grote vraag voor 2016 wordt of wethouders op dezelfde clementie mogen rekenen, ook wanneer de budgetten fors te kort schieten of er geen goedkeurende verklaringen komen van accountants voor de rekeningen. Het valt daarbij op dat in 2015, anders dan in het verleden, wethouders slechts spaarzaam zijn afgerekend op financiële tekortkomingen en budgetoverschrijdingen.

Integriteit

Een meevaller voor wethouders is dat niet-integer gedrag en (vermeende) belangenverstrengeling in 2015 niet langer de belangrijkste valfactor was. Terwijl een derde deel van de wethouders in 2014 op integriteit en belangenverstrengeling onderuit ging, was dat in 2015 slechts een zesde deel. Reden voor gejuich is dat niet want in absolute zin was het aantal gemeenten waar (vermeend) niet-integer gedrag en/of belangenverstrengeling wethouders de kop kostte zelfs een tikkeltje groter dan in 2014.

 Gebrekkige bestuurscultuur

Verziekte verhoudingen, het niet langer met elkaar door een deur kunnen en/of een gebrekkige bestuurscultuur is in 2015 de belangrijkste valfactor geworden voor wethouders. Het leidde in 22 gemeenten tot een coalitiebreuk en/of een breuk met de eigen fractie en daarmee tot een wisseling van de wacht voor een of meer wethouders. Een verziekte bestuurscultuur is in 2015 een factor die niet alleen heeft geleid tot het opstappen van een recordaantal van twaalf burgemeesters maar blijkt ook een directe verklaring voor het opstappen van diverse wethouders (Bloemendaal, Goirle, Menterwolde) en verklaart tevens het forse aantal (12) wethouders dat om persoonlijke redenen er de brui aan geeft.

Versplinterd 

Misschien wel tekenend voor de verziekte en versplinterde verhoudingen was dat het in een aantal gemeenten (Montfoort, Oude IJsselstreek en Zutphen) meer dan een half jaar duurde voordat de bestuurlijke crisis was opgelost.

Voor het overzicht van alle in 2015 politiek ten val gekomen wethouders, zie: www.decollegetafel.nl

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 1 van deze week (inlggen).