Verkiezingen als peppil van de democratie

De gemeenteraadsverkiezingen functioneren als een kortwerkende ‘peppil’ voor de democratie. De tevredenheid met de democratie neemt direct naar de verkiezingen toe en politiek cynisme neemt af, zo blijkt uit een onderzoek van I&O Research naar de versterking van de lokale democratie. 

Vertrouwen
Veel kiezers hebben de gemeenteraadsverkiezingen, de campagne en de uitslagen op de voet of grotendeels gevolgd (43 procent). Daarna neemt de belangstelling snel af. Nog maar een kwart (27 procent) van de kiezers heeft interesse in de collegeonderhandelingen. ‘Ze hebben het gevoel dat ze hun democratische plicht hebben gedaan en vertrouwen er tot op zekere hoogte op dat de bestuurders en raadsleden doen wat nodig is’, zegt Peter Kanne van I&O Research. Het bureau deed het onderzoek in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Positief
Nederlandse kiezers zijn over het algemeen positief over de manier waarop de democratie in Nederland en de democratie in hun gemeente functioneert, zo blijkt uit het onderzoek. Deze twee hangen nauw samen. Bijna de helft van de kiezers beoordeelt de democratie in beide gevallen met een voldoende. Circa drie op de tien kiezers geven de democratie in Nederland en de gemeente een acht of hoger. Iets minder dan de helft geefteen 6 of een 7, terwijl bijna een kwart (23 procent) een onvoldoende geeft. Het zijn met name de hoger opgeleiden die het functioneren van de gemeentelijke democratie positief beoordelen. Ook de manier waarop mensen kijken naar hoe de democratie werkt - hun machtsoriëntatie -  heeft invloed op de tevredenheid. Het zijn dan ook vooral de mensen die het idee hebben dat politiek vooral via achterkamertjes plaatsvindt en wordt uitgemaakt door onzichtbare machtselites, die ontevreden zijn over de democratie.

Fragmentatie
In alle gemeenten waar verkiezingen waren zijn burgers zich direct na de verkiezingen beter vertegenwoordigd gaan voelen, twee maanden later voelden zij zich weer minder goed  vertegenwoordigd door hun gemeenteraad. Burgers in gemeenten met een meer gefragmenteerde gemeenteraad voelen zich niet beter of slechter vertegenwoordigd dan burgers in gemeenten waar de fragmentatie niet is toegenomen. Ook voor politiek cynisme geldt dat dit direct na de verkiezingen significant afnam, om een maand later weer toe te nemen. Wanneer een partij die de grootste winst heeft geboekt of de grootste is geworden buiten de coalitie wordt gesloten, dan vinden zowel voor- als tegenstanders van deze partij dit onrechtvaardig. Dit gebeurde onder meer in Barendrecht Tilburg en Rotterdam. Meer dan de helft van de kiezers (51 procent) vindt dit ondemocratisch.

Persoonlijk
Bij de gemeenteraadsverkiezingen is de persoon van de lijsttrekker geen doorslaggevende factor. Kiezers laten over het algemeen hun partijkeuze afhangen van de standpunten van de partijen en streven ernaar met hun stem bij te dragen aan een stabiel gemeentebestuur. Slechts tien procent stemt op een partij vanwege de lijsttrekker. Wel kent 29 procent van de stemmers de persoon waarop ze stemmen persoonlijk. Die kiezers hebben ook het meest vertrouwen in de gemeentepolitiek. De onderzoekers concluderen dat hun bevindingen geen dwingende reden opleveren om het gemeentelijk democratische stelsel ingrijpend te veranderen. Minder dan 1 op de 10 kiezers vindt dat het hele gemeentelijk democratische stelsel op de schop moet. Daar staat tegenover dat bijna de helft van de kiezers (48 procent) vindt dat er geen veranderingen nodig zijn. Vooral lager opgeleiden vinden dat er wel aanvullingen op het stelsel nodig zijn. Daarbij denken zij vooral aan lokale referenda, de gekozen burgemeester en meer inspraak voor wijk- en buurtraden. Ook vormen waarin meer initiatief bij de burgers zelf ligt krijgen veel steun. Bestaande initiatieven als Right to Challenge, G1000, Burgerinitiatieven en dergelijke zijn vrijwel onbekend bij burgers. Langer bestaande vormen van participatie zoals wijkraden, ouderraden, informatie- en inspreekbijeenkomsten en Wmo-adviesraden zijn wel bekend bij burgers.

Uitbouw

Peter Kanne van I&O Research: ‘Het huis van de lokale democratie hoeft niet op de schop, maar hier en daar een uitbouw is wenselijk. Als je sceptische kiezers tegemoet wilt komen, ben je er niet met burgerparticipatie en deliberatieve democratie. Je zult lokale raadsleden en bestuurders moeten versterken, ze helpen hun kiezers persoonlijk en responsief tegemoet te treden. En om vormen van directe lokale democratie kun je ook niet heen.’

Lees hier het onderzoeksrapport van IenO Research.