Verdere groei lokale partijen onzeker

De conclusie ‘regeren is verliezen en oppositievoeren is winnen’ kan niet worden getrokken op basis van de verkiezingsuitslag van de raadsverkiezingen 2014. ‘Zo simpel ligt het niet’, stelt Frank Hendriks, hoogleraar vergelijkende bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg. De lokale democratie is in zijn ogen vitaler dan menigeen de afgelopen weken somberde.

Gevestigde orde

De opkomst viel mee en heel veel kiezers hebben lokaal gekozen, verduidelijkt Hendriks. Dat de lokale partijen opnieuw zouden winnen, lag weliswaar in de lijn der verwachting, maar afgezet tegen het verlies van de gevestigde orde – waaronder Hendriks naast PvdA en VVD ook het CDA schaart – is de verzilverde groei van de lokalen ‘interessant’. Partijen met een duidelijke worteling in de lokale gemeenschap winnen, terwijl partijen die vanuit ‘Den Haag’ lokale politici naar het gemeentehuis sturen, hebben ingeleverd, aldus de hoogleraar.

Lokale worteling

De regeringspartijen PvdA en VVD hebben dik verloren, maar ook oppositiepartij CDA heeft ingeleverd. Weliswaar minder dan het zich in eerste instantie liet aanzien (-561 zetels), maar de partij heeft wel verloren. ‘De grote middenpartijen die de consensuspartijen in Nederland vormen hebben verloren, terwijl de zogeheten constructieven − D66, ChristenUnie en SGP − hebben gewonnen. De winst van de SP verklaart Hendriks deels uit het feit dat de partij lokaal actief is en ook lokaal geworteld is. De winst van D66 is een beloning van de kiezers voor de resultaten die de partij boekt, meent Hendriks. De partij zit niet in de regering, maar sleept behoorlijk wat binnen. ‘Die bereiken het een en ander.’

Zwevers en wisselaars

Of de winst voor D66 en SP blijvend is, staat volgens Hendriks nog lang niet vast. ‘Kiezers zweven en wisselen regelmatig van partij.’ Wel binnen een, in politicologentaal, ‘keuzeset’. Een VVD-stemmer zal bijvoorbeeld niet gauw op de SP gaan stemmen. De SP heeft nu veel PvdA’ers weggehaald. Mogelijk voor de sociaal-democraten als tussenstap voor een stem op een lokale partij, dat voor nu nog net even een brug te ver was. CDA-stemmers stappen weer makkelijker over naar de ChristenUnie. Bij volgende verkiezingen kan het net zo makkelijk weer anders uitpakken.

Lokaal feestje

Duidelijk is dat een groot deel van de kiezers er in ieder geval een lokaal en geen landelijk feestje van wilde maken. ‘Veel mensen hebben echt lokaal gestemd, om lokale redenen. Dat is vervelend voor de drie grote partijen PvdA, CDA en VVD, maar dat duidt niet op een crisis in de lokale democratie. Kiezers hebben woensdag gedaan zoals dat in een democratie betaamt: ze kiezen. Met alle verschuivingen van dien.’

Verdere opmars lokalen onzeker

Op de vraag of een verdere opmars voor de lokale partijen in het verschiet ligt, moet Hendriks het antwoord schuldig blijven. ‘Ze zijn een blijver, dat staat als een paal boven water.’ De verdergaande schaalvergroting in gemeenteland kan op twee totaal verschillende manieren uitpakken voor de lokale partijen. ‘Bij schaalvergroting neemt de behoefte aan lokale worteling toe. Kiezers zouden dan mogelijk nog vaker op een lokale partij stemmen. Aan de andere kant wordt het moeilijker om die lokale worteling te behouden.’ Als voorheen zelfstandige gemeenten tot een nieuwe gemeente fuseren, kan de afstand tussen politiek en burger groter worden. De steun voor lokale partijen kan weer afbrokkelen.

Opkomst viel mee

De opkomst is met 53,8 procent weliswaar historisch laag voor gemeenteraadsverkiezingen, maar ‘viel eigenlijk mee en ligt ruim boven de opkomst van de verkiezingen voor het Europees Parlement (36,5 procent) en Provinciale Staten (46,3 procent).’ Vergeleken met andere Europese landen is een opkomst als van woensdag bovendien ‘niet uitzonderlijk. 'Als ik kijk naar Zwitserland – een erkende vitale democratie – is de afkomst bij lokale verkiezingen al een aantal keer op rij onder de 40 procent. Daar maken de Zwitsers zich totaal geen zorgen over.’