'Verdere decentralisatie is onontkoombaar'

Het binnenlandse bestuur is beter af bij verdere decentralisatie. Maak gemeenten geheel verantwoordelijk voor het sociaal domein en geef ze ook een grotere vinger in de pap op economisch terrein.

Dat betoogt voormalig WRR-lid Peter van Lieshout in een essay in Binnenlands Bestuur van deze week. Volgens hem zet het proces van decentralisatie zich het komend decennium in versneld tempo door. De overheveling van taken van rijk richting gemeenten is een goede, noodzakelijke stap geweest, maar daarmee zijn we er nog niet. Vervolgstappen zijn nodig.

Eén systeem

‘Wie zijn baan verliest, moet eerst bij het (landelijk georganiseerde) UWV langs en wordt daar gedurende enige tijd begeleid, om dan door te worden verwezen naar de gemeentelijke sociale dienst voor de bijstand die volgt op de ww-uitkering’, aldus Van Lieshout. ‘Wie langdurig zorg thuis nodig heeft, krijgt die van het wijkteam dat op basis van de Wmo door de gemeente wordt bekostigd, en dat wordt weer gecoördineerd door een wijkverpleegkundige die gefinancierd wordt op basis van de Zorgverzekeringswet, terwijl het voor beide instanties gunstig is als de betreffende persoon opgenomen wordt in een verpleeghuis, dat wordt betaald op basis van de Wet langdurige zorg (WLZ).’

Nederland is volgens Van Lieshout beter af als er bijvoorbeeld één kader zou zijn waarbinnen mensen zonder baan worden begeleid en één systeem voor langdurige zorg waar gemeenten en WLZ elkaar niet bestoken met beoordelingen van cliënten om aan te tonen dat iemand juist wel of juist niet moet worden opgenomen.

Gemeentelijke belastingen

De huidige verdeling binnen onderdelen van het sociale domein tussen gemeenten en rijk zou beter kunnen worden vervangen door een samenhangend systeem. ‘Dat zal ertoe leiden dat op overzienbare termijn het hele sociale domein gemeentelijk domein wordt’, verwacht hij. ‘Het zal ook de opstap zijn naar een legitieme claim om gemeentelijke belasting te mogen heffen. Het is burgers immers dan ook duidelijk welke prestaties daarbij horen – nu is het voor burgers onvoldoende helder waar gemeenten eigenlijk op aanspreekbaar zijn.’

Schaalvergroting

Verder verwacht Van Lieshout dat de volledige decentralisatie van het sociale domein naar gemeenten gepaard zal gaan met een vergroting van de schaal tot een regionaal niveau met het oog op de benodigde professionaliteit in de uitvoering, maar ook met het gegroeide schaalniveau van de meest relevante voorzieningen in het sociale domein.

Hotspots

Voor die regionale ordening is volgens Van Lieshout nog een argument: de behoefte aan gericht groeibeleid. Lang lag het accent bij economisch stimuleringsbeleid bij subsidie-instrumenten voor kleine bedrijven en ruimtelijk ordeningsbeleid. ‘Inmiddels is duidelijk dat dit vooral instrumenten zijn die passen bij klassieke bedrijven uit de maakindustrie. De meeste nieuwe bedrijvigheid ontstaat in hotspots waar kennisinstellingen, ondernemers en overheden samenkomen’, stelt hij. ‘Regio’s zijn de motor van het groeibeleid geworden omdat de meeste kennisinstellingen op dat niveau zijn georganiseerd, omdat het op dat schaalniveau lukt om partijen nog om de tafel te krijgen, en omdat het een schaalniveau is dat voldoende omvangrijk is om daadwerkelijk verschil te kunnen maken.’

Sociaal beleid

Dat regionale economische beleid zal uiteindelijk verknoopt raken met regionaal sociaal beleid. Vasthouden aan dat onderscheid is volgens hem in toenemende mate problematisch: goed sociaal en economisch beleid gaan hand in hand – wie werkgelegenheid wil scheppen, wil daar ook sociale doelstellingen mee realiseren. En wie sociaal beleid wil voeren, kan maar beter investeren in werkgelegenheid. Het ligt voor de hand om de regio als uitgangspunt van beleid te nemen van samenhangend sociaaleconomisch beleid.

Van Lieshout verwacht dat in 2023 het hele sociale domein gedecentraliseerd is naar gemeentelijk niveau, terwijl tegen die tijd het economische beleid in een twintigtal regio’s zal worden vormgegeven. Daarna zullen die niveaus verder naar elkaar worden gebracht. ‘De vraag is of een komende regering het aandurft om dit proces in goede banen te leiden.’

Lees het volledige essay van Peter van Lieshout in Binnenlands Bestuur nr. 15 van deze week.

Van Lieshout is een van de sprekers op de Inspiratiedag Lokale Democratie in de steigers op 5 oktober, die Binnenlands Bestuur organiseert in samenwerking met het Nederlands Gesprekscentrum (NGC).