Val burgemeester vaak door eigen gebrek

Tussen 2010 en 2015 zijn 39 burgemeesters gedwongen opgestapt. In alle gevallen droegen persoonsgebonden gebreken daaraan bij. Dat blijkt uit de onderzoek van Roel Ambrosius van de Tilburg School of Governance.

Vier keer was de aanleiding eenduidig: één keer ging het om diefstal, één keer om omkoping en twee keer om een buitenechtelijke affaire. In alle overige gevallen leidde een complex van factoren tot het vertrek.

Integriteitskwesties
Ambrosius is niet verrast over het aantal burgemeesters dat gedwongen moest opstappen in de door hem onderzochte periode. Dat wijkt niet substantieel af van de aantallen in voorgaande jaren en is bijvoorbeeld veel lager dan het percentage wethouders dat gedwongen vertrekt. Hij is wel verbaasd over de veelheid van factoren die meespeelt bij het opstappen van een burgemeester en het feit dat persoonlijk falen in alle gevallen (mede-)oorzaak is. Vooral het hoge aantal integriteitskwesties (19 van de 39) valt op en dat is wel een groot verschil met uitkomsten van eerdere onderzoeken.

Volgens Niels Karsten, universitair docent aan de Tilburgse bestuurskunde-opleiding en begeleider van het onderzoek, heeft deze uitkomst voor een deel te maken met de specifieke taak van de burgemeester als ‘hoeder van de integriteit’, sinds vorig jaar vastgelegd in de Gemeentewet. Een burgemeester die dit in praktijk brengt, krijgt dat vaak als een boemerang terug. Karsten: ‘Dan krijgt hij bijvoorbeeld vragen over zijn declaratiegedrag.’

Sociale media
Maar er is meer. Ambrosius wijst op de uitbreiding van bevoegdheden op het terrein van openbare orde en veiligheid, waardoor de burgemeester eerder onder vuur ligt. Bovendien is hij voor zijn functioneren afhankelijk van de steun van de gemeenteraad, die over zijn herbenoeming gaat. ‘Er zijn steeds meer conflicten met de raad. Vroeger had dat minder gevolgen. We spreken tegenwoordig van de voorwaardelijke burgemeester.’

Sociale media zorgen vaak voor een lont in het kruitvat, betoogt Ambrosius. ‘Daar worden conflicten uitgevochten zonder behoorlijk onderzoek. Onjuiste berichtgeving is moeilijk te corrigeren. Bovendien gaan meer mensen zich ermee bemoeien. De burgemeester wordt soms gewild of ongewild partij in een conflict, terwijl het ambt juist vereist dat hij erboven staat. Dit alles maakt hem kwetsbaar en dwingt hem soms in een spagaat.’

Toch leert de praktijk dat een goede burgemeester ook in lastige situaties een verbindende rol speelt. ‘Mij valt op dat veel burgemeesters die moesten opstappen, juist in dit opzicht faalden en van weinig zelf­reflectie blijk gaven. Anders waren ze waarschijnlijk gewoon aangebleven. Ze zijn niet louter speelbal. Het ligt ook aan de persoon zelf als ze moeten opstappen’, zegt hij.

Botsende karakters
Uit zijn onderzoek blijkt dat de raad in 34 van de 39 gevallen ‘valversterkend’ is opgetreden, het college in 29 van de 39 gevallen en de ambtelijke organisatie in 24 van de 39 gevallen. Ambrosius spreekt onder andere van botsende karakters, cultuurverschillen, bemoeizucht met portefeuilles van wethouders, onvermogen om de raad behoorlijk voor te zitten, moeizame relaties met ambtenaren, ruzies met de gemeentesecretaris, conflicten met buurgemeenten en aanvaringen met machtige personen binnen de gemeente. ‘In al deze gevallen is de burgemeester er kennelijk niet in geslaagd te verbinden, wat toch zijn kerntaak is’, concludeert hij.

GroenLinks koploper
Van de 39 gevallen burgemeesters waren er vijf lid van GroenLinks, terwijl deze partij relatief weinig burgemeesters heeft. Van de gedwongen opstappers tussen 2010 en 2015 was 12,8 procent lid van GroenLinks, terwijl deze partij in 2012 over 2 procent van alle burgemeestersposten beschikte.

VVD en D66 scoren ook bovengemiddeld. Het CDA komt er het beste van af met 20,5 procent gedwongen opstappers tegenover 34 procent burgemeestersposten. Bij andere partijen zijn geen grote afwijkingen van het gemiddelde gemeten.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 13 van deze week (inlog)