Utrechtse aanbesteding arbeidsmobiliteit voor rechter

De huidige aanbesteding ‘Overname arbeidsmobiliteitscontracten’ van de gemeente Utrecht kan zo niet worden gehandhaafd, vindt arbeidsbemiddelaar Het Publieke Domein (HPD). De arbeidsbemiddelaar vroeg dinsdag in een kort geding om intrekking van de aanbestedingsprocedure. De gemeente heeft inmiddels de inschrijving ‘on hold’ gezet en vraagt de rechter om de vorderingen van HPD niet-ontvankelijk te verklaren.

Aanbesteding op laagste prijs
Afgelopen zomer organiseerde de gemeente Utrecht een openbare aanbestedingsprocedure voor inkoop van arbeidsmobiliteitsdiensten om daarna drie raamovereenkomsten te gaan sluiten met inschrijvers tegen de laagste prijs. Vervolgens zouden medewerkers waar geen passende functie meer voor is bij de gemeente daar tijdelijk in dienst komen om ze te begeleiden naar een duurzaam nieuw dienstverband. De duur van dit mobiliteitstraject is zes tot achttien maanden. Dat wordt per medewerker individueel bepaald. De gemeente blijft in die periode het salaris van de medewerker betalen. De dienstverlener mag de gemeente een op de loonsom gebaseerde fee in rekening brengen en krijgt een eenmalig bedrag van maximaal 5000 euro voor de begeleiding van de medewerker.

Gemeente voordeliger uit
Maar Het Publieke Domein komt in het geweer tegen de huidige vorm van de aanbesteding. Volgens HPD profiteert de gemeente financieel van het arbeidsmobiliteitsverband dat ‘overtollig verklaarde ambtenaren of ambtenaren die om andere redenen geen perspectief meer hebben op een verdere loopbaan’ wordt aangeboden. Als deze voormalig ambtenaren bij een commercieel bedrijf in dienst zijn geweest en daarna pas werkloos worden, hoeft de gemeente geen WW-premie voor hen te betalen. Ambtenaren hebben recht op drie in plaats van twee jaar WW en een nawettelijke uitkering. Het is voordeliger voor de gemeente korte tijd loon door te betalen via het arbeidsmobiliteitsbedrijf. HPD toont een rekenvoorbeeld waarin de gemeente 270.000 euro op één medewerker bespaart.

Eis aantoonbaar disproportioneel
Maar mogelijk hebben deze ambtenaren géén recht op WW. Een arbeidsmobiliteitsdienstverband is namelijk niet hetzelfde als een arbeidsovereenkomst. Recht op WW is er alleen als gedurende de 36 weken voor werkloosheid tenminste 26 weken één uur per week ‘loonvormende arbeid’ is verricht. Dat kunnen de arbeidsmobiliteitsbureaus niet garanderen, want zij bemiddelen immers naar werk, merkt HPD op. Werk zoeken is geen productieve arbeid, dus zo wordt niet voldaan aan de eis loonvormende arbeid te verrichten. Of dat gebeurt hangt af van de arbeidsmarktperspectieven van de kandidaat. Die zijn vaak niet best. Investeringsmogelijkheden zijn beperkt door het ‘onredelijke lage begeleidingstarief’. HPD vindt dat tarief ‘aantoonbaar disproportioneel’ en ‘onaanvaardbaar’ op basis van algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Door de kleine kans op werk vinden, bestaat de kans dat de kandidaat geen aanspraak op WW maakt. Dit risico wordt afgewenteld op het arbeidsmobiliteitsbureau. Dat is ‘buitengewoon disproportioneel’, ook omdat het UWV over die aanspraak beslist en het bureau kandidaten niet kan dwingen ver onder hun niveau te werken.

Gemeente laat steken vallen
Juridisch mogen overtollig verklaarde ambtenaren vrijwillig een tijdelijk dienstverband of een arbeidsmobiliteitsverband bij een commercieel bedrijf aangaan met het risico dat zij WW-rechten mislopen. Dat wordt anders als de overheid besluit zelf tijdelijke arbeidsmobiliteitsdienstverbanden voor overtollig verklaarde ambtenaren in te kopen, aldus HPD. Dan zullen aanbestedende diensten zich maatschappelijke belangen en waarden en kwaliteitsaspecten van het arbeidsmobiliteitstraject moeten aantrekken. ‘Op dit punt laat de gemeente Utrecht belangrijke steken vallen’, stelt HPD. ‘Gemeenten moeten zich afvragen tegen welke prijs zij kwetsbare groepen ambtenaren op een zo’n effectieve en zorgvuldig mogelijke manier naar een andere duurzame baan kunnen laten begeleiden, zonder dat ambtenaren het risico lopen WW-rechten te verliezen.’ Het gunningscriterium ‘laagste prijs’ past ook niet binnen de zorgplicht van de gemeente, vindt HPD.

Maatschappelijk debat niet in rechtszaal
De advocaat van de gemeente repliceert dat HPD het hele systeem van arbeidsmobiliteitscontracten ter discussie stelt: de ‘ambtenaar wordt aan zijn lot overgelaten’, de arbeidsmobiliteitsdienstverlener is ‘slachtoffer’ en de gemeente wil voor een ‘dubbeltje op de eerste rang’ zitten. ‘Maar verdienen die dienstverleners niet over de rug van die voormalig ambtenaren? Dat maatschappelijke debat hoort niet in de rechtszaal thuis.’ Volgens hem stelt de gemeente de medewerker voorop en zoekt zij een construct waarbij ‘in bepaalde gevallen’ een passende uitkomst wordt gevonden. ‘En alleen als de medewerker ermee instemt. Hij mag zelf het bureau dat hem gaat begeleiden kiezen.’ Inderdaad eist de gemeente van de dienstverlener dat loonvormende arbeid wordt verricht ‘met de meeste kans op een WW-uitkering’. ‘De medewerker weet dan dat het doel een nieuwe baan is en anders heeft hij een maximale kans op een WW-uitkering.’

Eis niet disproportioneel
De gemeente wil dat dienstverleners oud-medewerkers loonvormende arbeid laten verrichten en stelt die eis ‘vanuit de intrinsieke wens om vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid voor haar medewerkers te zorgen’. De gemeente voldoet aan haar zorgplicht ‘door te borgen dat geen financieel ongunstige situatie ontstaat voor de oud-medewerker en deze in een WW-traject door het UWV wordt begeleid naar nieuw werk’. Voldoen aan die eis is niet onmogelijk, want dienstverleners kunnen medewerkers bij henzelf of bij een externe opdrachtgever arbeid laten verrichten. Er zit zelfs een verdienmodel op voor de dienstverlener als zij loon genereren bij de externe opdrachtgever. De eis dat opdrachtnemers moeten zorgen dat de WW-aanspraak blijft bestaan is niet disproportioneel, want risico’s moeten liggen bij de partij die dat risico het beste kan beheersen of beïnvloeden. ‘HPD is bij uitstek de geschikte partij om te borgen dat aanspraak op WW-uitkering blijft bestaan en hoeft nooit financieel op te draaien voor het mislopen van een WW-uitkering door een oud-ambtenaar.’

Risico is 'beleidsmatige keuze'
Daar brak de rechter even in. Hij legde de gemeente voor wat er gebeurt als de oud-medewerker naar het UWV moet en die zijn WW-aanspraak niet toekent. ‘De medewerker neemt een risico’, repliceerde de advocaat. ‘De gemeente neemt haar verantwoordelijkheid tot daar. Het leven is ook risico nemen.’ De rechter merkt op dat de medewerker de dupe is als het bureau volgens het UWV niet aan de eis voldoet. Maar tot daar loopt de verantwoordelijkheid voor de medewerker, aldus de gemeente. ‘De risico’s zijn behapbaar.’ De rechter vraagt waarom voor risico’s wordt gekozen. Dat is volgens de advocaat een ‘beleidsmatige keuze’. Het Publieke Domein wijst op manieren waarmee meer maatschappelijke meerwaarde wordt gecreëerd, zoals in ruil voor een overnamefee een vast dienstverband bij de arbeidsmobiliteitsdienstverlener of dat de gemeente de medewerker in dienst houdt tijdens het  arbeidsmobiliteitstraject en alleen arbeidsmobiliteitsdienstverlening aanbesteedt.

De voorzieningenrechter doet op 30 januari uitspraak.