Stadsregio verlost van ‘overgewicht’

Nadat de ‘plus’ een jaar geleden uit de Wet gemeenschappelijke regelingen was weggelakt, hebben de zeven stadsregio’s nog een jaar de tijd gehad iets nieuws te verzinnen. De regio’s Utrecht en Eindhoven werken aan ‘lichtvoetige’ samenwerking.

De stadsregio’s – of plus-regio’s – zijn niet meer. Het Bestuur Regio Utrecht (BRU) is per 1 januari 2016 geliquideerd. Het overgrote deel van de medewerkers is, zoals voormalig medewerker Peter Smit het zegt, ‘met huid en haar overgenomen door de provincie’. Smit zelf is nu lid van het procesteam U10, met slechts zes medewerkers. U10 is een ‘lichtvoetig netwerk’ van dezelfde Utrechtse gemeenten die ook meededen aan BRU, plus Woerden. U10 lijkt zoveel mogelijk het tegendeel van BRU te willen zijn. U10 is geen gemeenschappelijke regeling. Het kent geen Algemeen of Dagelijks Bestuur. De samenwerking is gebaseerd op transparantie en vertrouwen. U10 kent thematische ‘bestuurstafels’, waaraan portefeuillehouders voorstellen lanceren en acties afstemmen. ‘Het meest heftige besluit dat ze kunnen nemen is dat ze met een plan naar hun colleges en ­raden gaan’, zegt Smit. Doen ze dat, dan staat het elke gemeente vrij om mee te doen of niet. Samenwerking kan dus ook met minder dan tien gemeenten. Of met meer, zoals op het dossier wonen, waar buiten de U10 nog zes andere gemeenten zijn aangehaakt.

Bureaubesitas
In de regio Eindhoven is flexibiliteit eveneens het nieuwe motto. Het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) maakte er plaats voor de Metropoolregio Eindhoven (MRE). Ook daar was afkeer van ‘bureaubesitas’ een belangrijke drijfveer om het instituut SRE in te ruilen voor het meer flexibele netwerk MRE. Daarnaast hadden de 21 deelnemende gemeenten behoefte aan een focus op kerntaken: samenwerking op de terreinen economie, ruimte en mobiliteit. Meer niet. En ze wilden dat de regio zich op die kerntaken alleen bezighoudt met strategie en het langetermijnperspectief, veel minder met uitvoering. Anders dan in de regio Utrecht, hechten de 21 Brabantse gemeenten wel aan een formele gemeenschappelijke regeling. ‘Om de samenwerking te onderstrepen’, zegt Jannet Wiggers, secretaris van de MRE.

Werkplaatsen
Omdat de gemeenschappelijke regeling is ingesteld door de gemeenteraden, kunnen ook raadsleden deel uitmaken van het algemeen bestuur. De afzonderlijke raden bepalen zelf of ze een raadslid, een wethouder of de burgemeester afvaardigen. Het dagelijks bestuur bestaat uit louter burgemeesters ‘om te voorkomen dat een bestuursinstituut ontstaat’, zegt Wiggers. Wethouders kunnen zich opwerpen als inhoudelijke trekkers van een regionaal vraagstuk waaraan in een thematische ‘werkplaats’ wordt gewerkt. Bijzonder is dat in de werkplaatsen ook het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties vertegenwoordigd kunnen zijn.

Net als in en rond Utrecht vindt besluitvorming plaats in de afzonderlijke raden. Unanimiteit is evenmin nodig. ‘Als vijf gemeenteraden niet akkoord gaan, kunnen de overige zestien gewoon door’, zegt Wiggers. ‘Het is niet meer zo dat een of twee gemeenten het tempo van de gehele regio bepalen, met alle vertraging en stroperige besluitvorming van dien.’

Slappe club
De vraag is of deze nieuwe samenwerkingsvormen de democratische legitimiteit van de regio ten goede komen. Theo Geldens, fractievoorzitter van Valkenswaards grootste partij Helder & Gedreven, zit als enig raadslid in het algemeen bestuur van de MRE. Hij vindt het jammer dat de meeste gemeenteraden bestuurders hebben afgevaardigd. ‘Bestuurders komen elkaar op zoveel fronten tegen dat ze elkaar niet kritisch durven te bejegenen. Daardoor is het een tamelijk slappe club. Met meer raadsleden in het bestuur krijg je scherpte en breng je gemeenteraden directer in positie om besluiten te nemen.’ Maar dan moeten raadsleden zich wel wat actiever met de regio gaan bemoeien. ‘Ik wil ze wakker schudden, want sommigen zitten behoorlijk te slapen. Als ze gaan meedoen, wordt de regio een stuk leuker.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 3 van deze week