Stad overgeleverd aan luimen van markt

Steden zijn door de globalisering en de gevoerde neo-liberale politiek een pion van de markt geworden. Het is aan de lokale bestuurders om te dealen met de vele schaduwzijden daarvan, zoals onbetaalbaar wordende woningen en het gevoel van ontheemding bij de autochtone inwoners. Veel instrumenten hebben ze echter niet meer.

In een essay in Binnenlands Bestuur schetst stadssocioloog Wim Derksen enkele grote opgaven voor het stedelijk bestuur. Gingen de bestuurders vroeger naar China om nieuwe bedrijven te halen, tegenwoordig komen die bedrijven volgens Derksen vanzelf, ‘als jij de goede hoogopgeleide werknemers in de aanbieding hebt.’ Gemeentebesturen moeten vooral zorgen voor een plek waar hoogopgeleiden graag willen wonen. En ze moeten ervoor zorgen dat de afgestudeerden in de stad blijven wonen. Het zijn de aantrekkelijke steden die op dit punt succesvol zijn.

Toeval
Maar de stedelijke besturen scheppen tegenwoordig op zijn best de randvoorwaarden voor een bloeiende lokale economie. ‘Helaas denken veel gemeentebesturen ook dat ze zelf hun eigen Silicon Valley kunnen plannen. Maar dan blijkt dat de nieuwe economie toch heel wat weerbarstiger is dan de tekentafel-bestuurders gewend waren. Valleys en campussen ontstaan vooral bij toeval en als de buurman er al één heeft, is het zinloos om dat idee te kopiëren’, aldus Derksen. ‘De globale economie zet wel voet aan land in de steden, maar besluit zelf in welke stad dat het beste was.’

Het doet hem soms sterk denken aan de zorg. Ook die was vroeger van de overheid, maar is nu overgelaten aan de onzichtbare hand van de markt. ‘Wie aan het stuur zit, is onduidelijk. En de winsten verdwijnen vooral naar elders. Bij steden bekruipt me eenzelfde gevoel. Temeer omdat steden een pion zijn geworden in een mondiale markt’, constateert hij.

In onbruik
Die mondiale markt heeft de steden de laatste decennia onmiskenbaar veel goeds gebracht. En daardoor hebben de steden veel bijgedragen aan de gestegen welvaart. Derksen: ‘Maar die ontwikkeling heeft ook iets ongrijpbaars, omdat ze wordt bepaald door de wetten van de globale markt. En die wetten hebben ook schaduwzijden. De triomf van de stad vindt zijn tegenhanger in de schaduw van de stad. Triomf en schaduw gaan gelijk op. En terwijl de stedelijke besturen tien jaar geleden nog druk bezig waren om de triomf op te stoken, worden ze nu steeds meer met de schaduw geconfronteerd. Terwijl hun gereedschap uit de jaren ’80 in onbruik is geraakt.’

Derksen noemt in zijn essay een aatal schaduwzijden. Zo komen er veel expats binnen die de huizenprijzen zodanig opdrijven, dat veel stedelijke bewoners wel gedwongen zijn om ergens anders hun heil te zoeken. Niet omdat ze de stad willen verlaten, maar gewoon omdat de woningen in de stad voor hen onbetaalbaar zijn geworden. Zo worden de lagere én de middeninkomens de stad uitgedreven, of verdrongen naar de randen van de stad.

Terrasjes
Vanuit economisch perspectief ziet hij dat de triomf van de stad bepaald niet aan iedereen ten goede komt. ‘Voor de velen voor wie in de industrie en in de haven nog wel werk was te vinden, is in de kenniseconomie nog maar weinig plaats. Zeker als alle terrasjes door studenten worden bediend. De triomf versterkt een maatschappelijke tweedeling die zich verscherpt langs lijnen van werk, inkomen, gezondheid en niet te vergeten onderwijs’, stelt Derksen.

Vanuit geografisch perspectief ziet hij dat de maatschappelijke tweedeling zich ook ruimtelijk vertaald, waarbij de concentratie van armoede en werkloosheid kan leiden tot een cumulatie van problemen. Aan de andere kant: wat steden aantrekkelijk maakt voor de gezochte kenniswerkers, kan steden ook aantrekkelijk maken voor toerisme. De gemeente Amsterdam dreigt al uit balans te raken. ‘Er komen zo veel mensen op aantrekkelijke steden af, dat deze moeite hebben om aantrekkelijk te blijven.’

Spanningen
Vanuit sociologisch perspectief valt hem op dat het aantal nationaliteiten en culturen in de steden in de afgelopen decennia enorm is toegenomen. ‘Tegenwoordig leidt de globalisering ertoe dat in Amsterdam en Rotterdam bijna 200 nationaliteiten wonen. Bovendien blijven veel migranten steeds korter. Of blijven ze in een globaliserende wereld gemakkelijker met het thuisland verbonden. Zo vindt Turkse politiek zijn weerslag in Rotterdamse wijken. Dat kan een extra druk leggen op integratie van nieuwkomers. En kan autochtonen een gevoel van ontheemding geven, zeker als ze toch al Globalisierungsverlierer zijn. Dat kan tot spanningen leiden en dat raakt de lokale politiek.’

Dat omgaan met die schaduwzijden vraag volgens Derksen veel inspanningen van de overheid. Dat vraagt een heel subtiel spel van het stedelijk bestuur, dat weinig meer te zeggen heeft omdat het de markt is die aan de touwtjes trekt.

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 10 van deze week. (inlog)