Sociaal calamiteitenplan is nodig als vlam in de pan slaat

Iedere gemeente moet naast een rampenplan voor fysieke calamiteiten als branden of ontspoorde treinen, ook een sociaal calamiteitenplan hebben. Een goede voorbereiding op maatschappelijke onrust is beter dan genezen, vindt de Roosendaalse burgemeester Jacques Niederer.

Onderhuids
Een op het oog klein incident kan uitlopen op grote onrust in een buurt, wijk of hele gemeente. ‘Vaak spelen er al tijden onderhuidse spanningen die ‘opeens’ ontvlammen’, aldus Niederer. Met rellen, ernstige conflictsituaties en beroering tot gevolg. Als voorbeeld noemt hij de rellen in de Graafsewijk in Den Bosch van een aantal jaren geleden en –recenter- de weggepeste (homoseksuele) bewoners in Leidsche Rijn (Utrecht). Of denk aan een buurt die in opstand komt tegen een buurman die veroordeeld is voor ontucht met kinderen, of in een situatie waarbij allochtone en autochtone jongeren met elkaar op de vuist gaan.

Calamiteit

‘Als je die onderhuidse spanningen kent, in de gaten houdt en een plan maakt hoe deze aan te pakken, kan een hoop leed worden bespaard’, stelt Niederer. ‘Sociale spanningen kunnen op een achternamiddag ontaarden in een calamiteit. Als je van te voren vastlegt welke maatschappelijke partners wanneer aan zet zijn, en met elkaar oefent hoe je zo’n calamiteit het hoofd gaat bieden, ben je goed voorbereid. Als zich een calamiteit voordoet, heb je geen tijd meer om alles uit te zoeken. Je moet dan acteren om het niet verder uit de hand te laten lopen.’

Bermbrand

Sociale calamiteiten zijn volgens Niederer soms indringender dan fysieke calamiteiten. ‘Een ontspoorde treinwagon met een chemische lading is vreselijk en geeft een geweldige plof. De bron en het effectgebied kun je nauwkeurig vaststellen. Bij sociale calamiteiten is een conflict deels zichtbaar, maar veel speelt zich onderhuids af en is daarmee onzichtbaar. Vergelijk het met een bermbrand.’

Soca-team

Volgens het sociaal calamiteitenplan dat Niederer eerst in Weert en vervolgens opnieuw in Roosendaal samen met het Instituut voor Multiculturele Vraagstukken FORUM heeft ontwikkeld, wordt de lokale driehoek van burgemeester, officier van justitie en politiechef aangevuld met een wijkmanager, jongerenwerkers en vertegenwoordigers van een welzijnsorganisatie, GGZ, het veiligheidshuis en/of andere partners. Bij een –dreigende- calamiteit roept de burgemeester dit zogeheten ‘soca-team’ bij elkaar. In een korte bijeenkomst wordt de situatie beoordeeld, worden besluiten genomen en afspraken gemaakt wie wat oppakt.

Preventief

Het initiatief voor crisisberaad kan overigens ook van een andere partij komen, bijvoorbeeld van een jongerenwerker als hij merkt dat er in zijn wijk iets lijkt te broeden. ‘Het sociaal calamiteitenplan kan daarmee ook preventief werken. Een dreigend conflict kan in de kiem worden gesmoord.’

De vraag of de onrust in de Utrechtse asbestwijk met een sociaal calamiteitenplan voorkomen had kunnen worden, of sneller ingedamd, kan en wil Niederer niet beantwoorden. ‘Het is lastig om daar iets over te zeggen. Ik ga niet oordelen over mijn collega’s.’

Aanpak

Niederer roept samen met FORUM alle gemeenten op om een sociaal calamiteitenplan te maken, vast te laten stellen door de gemeenteraad (‘bewustwording’) en te oefenen. FORUM heeft het initiatief genomen tot de oprichting van een Stuurgroep Sociale Calamiteiten, waarvan Niederer voorzitter wordt. ‘Het doel is de aanpak van sociale spanningen onder de aandacht van gemeenten te brengen. Ook willen we gemeenten inhoudelijk adviseren over de aanpak, waarbij we beseffen dat elke gemeenten daaraan zijn eigen invulling kan geven.’