RvS waarschuwt voor ingrijpen ‘van bovenaf’

Het is niet duidelijk hoe in de Omgevingswet de wettelijke taken en bevoegdheden tussen de bestuurslagen zijn verdeeld. De gemeentelijke beleidsvrijheid kan hierdoor in gevaar komen. Dit laten de ervaringen met de stelselherziening in het sociaal domein zien. ‘Het risico bestaat dat ieder knelpunt, incident of misslag wordt aangegrepen om van bovenaf in te grijpen met een beroep op de stelselver­antwoordelijkheid van het rijk.’ Dat stelt de Raad van State in zijn vandaag verschenen jaarverslag over 2017. 

Taakverdeling onduidelijk

Bij het inrichten van nieuwe stelsels heeft de verdeling van taken en verantwoordelijkheden bijzondere aandacht nodig, zo stelt de Raad van State. Uit de Omgevingswet blijkt volgens de Raad onvoldoende hoe de wettelijke taken tussen de gemeenten, het rijk, de provincies en de waterschappen zijn verdeeld. Dat brengt in het omgevingsdomein eigen risico’s met zich mee. ‘Wanneer het rijk of de provincie een taak niet behartigt, kan de gemeente worden geacht die verantwoordelijkheid op zich te nemen. Ook bij een belang dat het schaalniveau of de bestuurlijke mogelijkheden van de gemeente eigenlijk te boven gaat’, aldus de Raad.

Knelpunten en misslagen

Het is volgens de Raad onvermijdelijk dat zich na de implementatie van de Omgevingswet, net zoals bij iedere implementatie van een nieuw stelsel, ‘knelpunten en misslagen’ zullen voordoen. Als er vooraf teveel onduidelijkheid bestaat over de rol van het rijk en medeoverheden, kan ‘Den Haag’ te snel ingrijpen door zich te beroepen op zijn stelselverantwoordelijkheid. ‘Een nieuw stelsel en de daaruit voortvloeiende nieuwe verhoudingen moet de noodzakelijke rust worden gegund’, stelt de Raad. ‘Die rust is het sociale domein niet altijd gegund.’

Beleidsvrijheid beknot

De ervaringen met de stelselwijzing in het sociale domein laten zien dat de beleidsvrijheid die gemeenten krijgen om maatwerk te leveren, weer wordt beknot door nadere regels van het rijk. ‘Dit strookt niet met het uitgangspunt van stelselherzieningen. Bij de decentralisaties in de zorg heeft zich in enkele gevallen de situatie voorgedaan dat de bevoegdheden die de wetgever heeft gedecentraliseerd in strijd met de bedoeling van de wetgever feitelijk weer (deels) op centraal niveau worden uitgevoerd’, stelt de Raad.

Op gespannen voet

De Raad van State doelt daarbij onder meer op de voorwaarden die het rijk via algemene maatregelen van bestuur binnen de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015) heeft gesteld aan de inkoop van zorg door gemeenten. ‘In 2017 speelde deze problematiek eveneens bij de handhaving van de mogelijkheid om regionale samenwerking van bovenaf af te dwingen en tegelijkertijd in de Jeugdwet en de Wmo 2015 voorwaarden rond inkoop door gemeenten te standaardiseren. Deze aanpassingen staan op gespannen voet met de bij decentralisatie ingezette beweging naar integraliteit, maatwerk en samenhang en de beleidsvrij­heid voor gemeenten die daarvoor nodig is. Het besluit beknot immers die vrijheid en eigen verantwoordelijkheid.’