Rijk moet niet te karig zijn bij niet-alledaagse herindelingen

Financiële rijksbepalingen mogen geen belemmeringen opleveren voor een bestuurlijk gewenste herindeling. Ontvlechting van bestaande gemeenten en van daaruit opnieuw - logischer - gemeentegrenzen trekken, kan vanuit bestuurlijk oogpunt beter zijn dan het simpelweg fuseren van bestaande gemeenten. De nu gehanteerde herindelingsmaatstaf moet daarop worden aangepast.

Opschalingsoperatie

Dit stelt de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) in zijn advies aan minister Ronald Plasterk (PvdA, Binnenlandse Zaken). Hoewel splitsing van bestaande gemeenten zeldzaam is, verwacht de Raad dat dit wel eens zou kunnen veranderen, gezien de gemeentelijke opschalingsoperatie die voor de komende jaren op stapel staat.

Ook voorbereidingskosten vergoeden

Los van een nieuwe herindelingsmaatstaf die meer recht doet aan de hogere kosten die splitsing en vervolgens (dubbele) herindeling met zich meebrengt in vergelijking met een ‘reguliere’  heindeling, stelt de Raad – ongevraagd – dat ook voorbereidingskosten voor herindelingen financieel moeten worden ondersteund. ‘Een goede voorbereiding van een herindeling is een belangrijke voorwaarde voor een bestuurlijk en financieel gezonde start van de toekomstige gemeente’, aldus het Raad in zijn advies. ‘Niet het verlies van aan inkomsten veroorzaakt eventuele financiële problemen als wel het onvoldoende snel kunnen realiseren van de efficiencyvoordelen.’

Slecht plan

Het stimuleren van gemeentelijke fusies door te sleutelen aan de vaste voet van het gemeentefonds - een idee dat Plasterk onlangs in een interview met Binnenlands Bestuur heeft geopperd - vindt de Raad een slecht plan. ‘Het gemeentefonds is daar niet voor bedoeld. De algemene uitkering is geen instrument voor het stimuleren van rijksbeleid’, stelt Gerber van Nijendaal, plaatsvervangend secretaris van de Rfv.

Splitsing Boarnsterhim

Directe aanleiding voor de adviesaanvraag aan de Rfv voor de wijziging van de huidige herindelingsmaatstaf is de splitsing van de gemeente Boarnsterhim. Een deel van die gemeente gaat samen met Leeuwarden terwijl een ander deel bij Heerenveen wordt gevoegd. Bij een splitsing moeten bepaalde stappen meerdere keren worden doorlopen. Zoals het organiseren van gemeenteraadsverkiezingen, het vaststellen van verordeningen en het aanpassen van onderhoudsplannen. Via een opslag op het vaste bedrag van de reguliere herindelingsmaatstaf gaat het kabinet deze dubbele kosten vanaf 2014 (deels) vergoeden.

Karige rekenmethode

De rekenmethode die het kabinet daarbij wil hanteren, is ‘ wat karig’, stelt de Rfv in zijn advies. Het kabinet wil de bij ‘ reguliere’ herindelingen gehanteerde maatstaf voor een gemeente die gesplitst wordt heringedeeld, ophogen met 0,05 procent. De raad vindt een ophogingsfactor van 0,1 procent meer op zijn plaats.

Alternatieve aanpak

De Raad pleit echter voor een andere systematiek. Bij deze alternatieve aanpak worden eerst de bestaande gemeente gesplitst. Vervolgens wordt uitgegaan van twee afzonderlijk te berekenen herindelingsbijdragen op basis van de inwoneraantallen die overgaan naar de 'ontvangende'  (nieuwe) gemeenten. Omdat sprake is van synergy-effecten, wordt vervolgens voor de gemeenten die een deel van de gesplitste gemeente erbij krijgen en in aanmerking komen voor een vergoeding van de frictiekosten, een korting doorgevoerd. In de ‘casus Boarnsterhim’ wordt volgens de 'Rfv-methode' Leeuwarden tien en Heerenveen dertig procent op de berekende herindelingsbijdrage gekort.

Weeffouten

Met deze rekensystematiek wil de Raad voorkomen dat gemeenten vanuit financiële overwegingen kiezen voor een fusie van en met al bestaande gemeenten. Bij toekomstige grootschalige samenhangende herindelingen in een gebied kan het vanuit bestuurlijk oogpunt beter zijn om ‘oude’ gemeenten te splitsen en samen te laten voegen met andere gemeenten, in plaats van simpelweg te fuseren met bestaande gemeenten die vaak eerder zijn gefuseerd, betoogt de Rfv. Oftewel: weeffouten uit het verleden moeten gecorrigeerd kunnen worden, zonder dat gemeenten daar financieel voor worden ‘gestraft’ en er vanuit financieel oogpunt bij voorbaat vanaf zien.