‘Regenten’ lastig van pluche te krijgen

Ondanks de afbrokkelende machtsbasis van de traditionele partijen in de gemeenteraden, is nog steeds sprake van een oververtegenwoordiging wat betreft het aantal wethoudersposities. De drie grote traditionele partijen leveren historisch gezien meer wethouders dan op basis van hun raadszetels zou mogen worden verwacht.

Dat blijkt uit onderzoek van Tjerk Budding, hoofddocent Accounting aan het Zijlstra Center for Public Control and Governance van de Vrije Universiteit (Amsterdam) en onderzoeksassistent Michiel van Langevelde. In de collegeperiode 2010-2014 bezetten PvdA, CDA en VVD samen 49,8 procent van de raadszetels, maar leverden samen wel 56,8 procent van de wethouders.

Verhouding langzaam minder scheef

De oververtegenwoordiging van wethouders van de zogeheten regentenpartijen neemt overigens wel af. Na de jongste verkiezingen zou het volgens de onderzoekers ‘zomaar kunnen’ dat het gedaan is met de scheve verhouding en dat de verkiezingswinst van de lokalo’s wordt verzilverd in wethouderszetels.

Afkalvende machtsbasis traditionele partijen

Tegenover de afkalvende machtsbasis van de traditionele partijen in de gemeenteraden en colleges staat namelijk de opmars die lokale partijen in de gemeentepolitiek hebben gemaakt. In 1998 bezetten ze gemiddeld 22,8 procent van de raadszetels. In de huidige situatie bezetten de lokale partijen gemiddeld 34,4 procent van de zetels in de gemeenteraden. Dat is nog maar 6,2 procent minder dan het gemiddeld aandeel van de traditionele partijen bij elkaar opgeteld.

Traditionele partijen (CDA, VVD en PvdA) versus lokale partijen (gemiddelden per gemeente)

Versplintering bemoeilijkt formatie

Qua wethoudersposities is in de oude colleges van B&W nog sprake van een lichte ondervertegenwoordiging van de lokale partijen, maar alles duidt er op dat dit langzaam bijtrekt. ‘Lokale partijen vormen onderhand een belangrijke factor in de gemeentepolitiek. Ze zullen eerder gevraagd worden om mee te besturen’, aldus de onderzoekers. ‘Dat is ook nodig, want de opkomst van de lokale partijen is gepaard gegaan met een versplintering van het lokale politieke landschap. In 1998 bestond de gemeenteraad gemiddeld nog uit 5,9 partijen. In 2014 bestaat de gemiddelde gemeenteraad al uit 7,0 partijen. Dit bemoeilijkt het formatieproces en vraagt om een constructieve opstelling van alle betrokken partijen.’

Dalende lijn VVD minst grillig

Historisch gezien hebben de traditionele partijen een sterke machtsbasis gehad in de gemeenteraden, met name het CDA. In 2002 vulde die partij gemiddeld bijna een kwart van de raadszetels per gemeente. Ten opzichte van 2002 heeft het CDA bijna een kwart van haar aandeel raadszetels ingeleverd (van 24,7 naar 18,6 procent). De PvdA boekte in 2006 nog een eclatante verkiezingsoverwinning en loste zelfs het CDA af als lokale grootmacht. Daarna zette echter ook bij de PvdA het verval in. Nu is het gemiddeld aandeel in de gemeenteraden nog maar 9,4 pocent. Bij de VVD is eveneens sprake van een dalend aandeel in de gemeenteraden, al is het verloop wat minder grillig dan bij de PvdA. In 1998 bezette de VVD gemiddeld 18,2 procent van het aantal raadszetels, tegenover 12,6 procent in de huidige situatie.