Reactie op aanslag vergt evenwichtskunst

Juist lokale bestuurders kunnen leren van de terreuraanslagen die recent in Europa hebben plaatsgevonden. De handreiking “Veerkrachtig omgaan met aanslagen: een advies voor bestuurders” geeft inzicht in maatschappelijke effecten van aanslagen en geeft bestuurders concrete handelingsperspectieven.

Menno van Duin, lector Crisisbeheersing van het Instituut Fysieke Veiligheid, u schreef de handreiking met Marnix Eysink Smeets, lector Publiek Vertrouwen in Veiligheid van Hogeschool Inholland. Mij viel het woord 'veerkrachtig' op. Is dat een sleutelwoord bij dit thema?

'Ja, veerkracht van de bevolking én autoriteiten is essentieel bij aanslagen. Natuurlijk maakt een aanslag enorme indruk en zal er eerst terecht angst zijn. Tegelijkertijd moeten we verder en weten wij ook uit eerdere voorbeelden dat de samenleving dergelijke aanslagen overleeft. Veerkracht is er zowel bij de eerste reactie als nadien. De handreiking gaat niet zozeer over voorkomen van aanslagen, maar meer over wat we mogen en kunnen verwachten van autoriteiten als zich een aanslag voordoet.'

Wat kunnen lokale bestuurders leren van aanslagen?

‘Grote steden denken veel na over aanslagen, andere gemeenten veel minder. De kans op een aanslag is groter in de G4, maar het is geen wet van Meden en Perzen. Veel gemeenten hebben zich nog niet zo in het vraagstuk verdiept. Bestuurders hebben een matig ontwikkeld beeld van de rolverdeling, zoals de verhouding tussen gemeente en rijk. De bestrijding van de gevolgen is vooral de verantwoordelijkheid van de driehoek. Hun rol is groter dan zij soms denken. Mede daarom hebben wij de publicatie aan alle Nederlandse burgemeesters gestuurd. Hun reactie, het beeld dat men uitstraalt, heeft effect op hoe mensen met een aanslag omgaan. Londen liet duidelijk zien: wij laten ons niet kennen! De burgemeester is boegbeeld van de samenleving. Zijn of haar houding en (voorbeeld)gedrag is belangrijk: het is weer veilig, de metro rijdt weer.’

Hoeveel bevoegdheden hebben burgemeesters eigenlijk? Tijdens dat incident met die Turkse minister zat de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb er meer bovenop dan premier Rutte.

‘Die bevoegdheden verdwijnen niet. Tenzij er zoveel nationaal belang is dat een minister overruled. Maar die zal buitengewoon terughoudend zijn, want de politie staat onder gezag van de burgemeester. De lokale driehoek functioneert en moet het met elkaar doen. De NCTV wil niet leidend zijn, maar zal juist de driehoek en burgemeesters adviseren. Het is goed voor het vertrouwen van mensen dat lokaal bekende mensen in controle zijn. Wel moeten burgemeesters eens het scenario “Manchester” doornemen. Welke boodschap geef je? Met wie zit je aan tafel?’

Welke Nederlandse burgemeester handelde uitstekend na een aanslag?
"‘De boel bij elkaar houden' vond ik een mooie vorm van reageren na de aanslag op Van Gogh. Het zoeken van balans. Ook de reactie van Aboutaleb na 'Je suis Charlie' had een functie. Maar niet iedereen heeft hierbij hetzelfde beeld. De een vindt het geweldig, de ander heeft kritiek. Stevigheid is waardevol, maar kan tegen je werken, als het ertoe leidt dat je groepen van je vervreemdt. Je krijgt blank Nederland achter je, anderen niet. Blijf kijken naar die verhouding. Het is evenwichtskunst. Te harde reacties roepen haat en verdeeldheid op. Meer verdeeldheid betekent groter succes van de aanslag. Voor terroristen ligt het succes van een aanslag niet in het aantal doden, maar in de steun van bepaalde groepen. Houd van tevoren relaties sterk. En soms moet je beide doen. Het is constant zoeken naar de juiste balans.’

Download hier de handreiking.