Plasterk: nieuwe risico’s integriteit overheid

Het openbaar bestuur krijgt te maken met nieuwe risico’s op het gebied van integriteit. Vooral de flexibilisering van de arbeidsmarkt baart zorgen.

Dat blijk uit een verkenning die in opdracht van Binnenlandse Zaken is uitgevoerd door Andersson Elffers Felix (AEF). De integriteit van het openbaar bestuur staat door diverse maatschappelijke en beleidsmatige ontwikkelingen voor nieuwe uitdagingen.

Buiten toezicht leidinggevenden

Een van de belangrijkste ontwikkelingen en bijbehorende risico’s is volgens de experts van AEF de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Ambtenaren werken steeds zelfstandiger en ook vaker buiten toezicht van leidinggevenden. Waar baanmobiliteit en het aantal tijdelijke contracten toeneemt, kan dat – net als externe inhuur – een mogelijk risico vormen voor ‘de binding met de organisatie en het verankeren van een gedeeld normen- en waardenpatroon.’

Simplificering in media

Een ander risico vormt de neiging om integriteit ‘op te rekken’. Zo worden volgens de AEF-experts beslissingen die om diverse redenen als ‘slecht’ kunnen worden ervaren al snel niet-integer genoemd, terwijl eigenlijk de kwaliteit ter discussie wordt gesteld en niet de integriteit. ‘Ook wordt – zowel in media als politiek – in individuele zaken vaker gesimplificeerd. De schijn van belangenverstrengeling wordt daarmee vereenzelvigd met daadwerkelijke belangenverstrengeling. Dit kan een angstcultuur in de hand werken met ‘bestuurlijke verlamming’ en ‘handelingsverlegenheid’ tot mogelijk gevolg’, stellen ze. Die bestuurlijke angst maakt het verleidelijk om risico’s dicht te regelen, wat het noodzakelijke goede gesprek in de organisatie over integriteitsdilemma’s ondermijnt.

Bezuinigingen potentieel gevaarlijk

Een risico is ook dat op elk bestuurlijk niveau sprake is van bezuinigingen. Dat kan mogelijk leiden tot een toename van werkdruk, waarbij de aandacht uitgaat naar het primaire proces. Daardoor kan de aandacht voor integriteit onder druk komen staan.

Goed gesprek van belang

Plasterk roept overheidsorganisaties op alert te zijn op de ontwikkelingen. Hij vraagt met name aandacht voor ‘het goede gesprek’ in de organisatie. Het is volgens hem wenselijk dat organisaties ook eigen risicoanalyses uitvoeren, toegespitst op de specifieke lokale context. In 2016 zal zijn ministerie met de Monitor Integriteit opnieuw inventariseren in welke mate overheidsorganisaties aandacht hebben voor kwetsbare functies, handelingen en processen. ‘Maar integriteit blijft in alle gevallen primair de zorg van de individuele organisatie zelf’, aldus de minister.

Tegenspraak organiseren

De focus van integriteitsbeleid zal volgens hem voornamelijk zijn toegespitst op het verder verankeren van integriteit in de organisatiecultuur. Plasterk: ‘Daarbij moet voldoende aandacht worden besteed aan het organiseren van tegenspraak en een veilige aanspreekcultuur. Hieronder valt zowel het veilig kunnen melden van vermoedens van misstanden en mogelijke integriteitsschendingen, als ook het kunnen bespreken van persoonlijke dilemma’s.’

Deze week in Binnenlands Bestuur een interview met minister Plasterk over integriteit.