Macht verdampt in gemeentehuis

Per 2015 gaan miljarden euro’s naar gemeenten voor de taken inzake jeugd, werk en zorg. Maar wie zit er lokaal aan het stuur? Hoogleraar regionaal bestuur Klaartje Peters maakt zich zorgen over de lokale machtsverhoudingen.

Belangenstrijd

‘Het lokale bestuur wordt steeds belangrijker, maar we weten heel weinig over de machtsverhoudingen. Er staat veel op het spel en de belangen zijn groot. Op die belangenstrijd moeten we zeker met de decentralisaties binnen het sociaal domein extra alert zijn’, stelt Klaartje Peters, bijzonder hoogleraar lokaal en regionaal bestuur aan de Universiteit Maastricht. Vrijdag sprak ze haar oratie uit met de titel ‘de lokale staat’.

Raden verliezen grip

‘We hebben nu nauwelijks zicht op de verhouding tussen de lokale overheid en maatschappelijke partijen. Ik vraag me hardop af of de raad nog wel grip heeft op de zaak’, stelt Peters in een interview in Binnenlands Bestuur. Het is eigenlijk een retorische vraag. Ze weet dat gemeenteraden de grip op zijn minst dreigen te verliezen. Voor gemeenteraden is het dan ook zaak om invloed terug te krijgen, stelt de bijzonder hoogleraar.

Taboe

Het valt Peters op dat er niet over machtsverhoudingen in het lokaal bestuur wordt gepraat. ‘Je zou het inderdaad een taboe kunnen noemen in onze Nederlands consensusmodel, maar je moet de machtsverhoudingen niet verbloemen.’ De vraag ‘wie heeft de macht’ stellen en via onderzoek beantwoorden, is relevant. Bijvoorbeeld bij de belangenstrijd die zich kan gaan ontpoppen bij de samenwerking tussen bestuur en maatschappelijke instellingen. Die belangenstrijd moet zichtbaar worden, opdat de controle beter kan worden georganiseerd.

Toename integriteitsrisico’s

‘Gemeenten moeten zorg en ondersteuning gaan inkopen. Daar is een hoop geld mee gemoeid. Hoewel controle op de besteding daarvan ook belangrijk is, is dat niet de belangrijkste reden tot zorg. Ook de integriteitsrisico’s nemen fors toe. Gemeenten krijgen veel geld, voor branchevreemde activiteiten. Dat zijn risico’s.’

Politiek-bestuurlijke risico’s

Het gaat volgens Peters ook om politiek-bestuurlijke risico’s. ‘Er moeten grote contracten worden gesloten. Dat gebeurt veelal niet door gemeenten zelf, maar door samenwerkingsverbanden. Gemeenten, en zeker kleine gemeenten, kunnen bij de onderhandelingen met zorgaanbieders geen deuk in een pakje boter slaan. We moeten in kaart brengen of gemeenten daar wel tegenop kunnen, wat de risico’s zijn en de vraag stellen: wiens belangen worden de komende jaren gediend. Wie bepaalt wat nodig is, wat er gaat gebeuren? Dat is formeel de raad, maar feitelijk ligt de macht ergens anders.’

Geen zeggenschap

Voor een deel ligt die macht bij de Gemeenschappelijke Regelingen (GR). ‘De invloed van de raad neemt door gemeentelijke deelname in gemeenschappelijke regelingen af. De raad heeft geen zeggenschap, kan niet sturen, ook niet formeel. Ze kunnen niet overzien wat er allemaal gebeurt en welke deals worden gemaakt.’

Lees het hele interview deze week in Binnenlands Bestuur nr. 5