Liever de lucht in

De voorgenomen ontwikkeling van een commercieel vliegveld verdeelt bevolking en politiek in Twente tot op het bot. Roerden eerst vooral de tegenstanders zich, nu laten ook voorstanders flink van zich horen. Zeker nu ras- Tukker Dik Wessels zich meldt als potentiële exploitant.

Op de vliegbasis Twente branden vandaag de lichten van start- en landingsbaan. Niet omdat er een kist verwacht wordt, maar om de conditie van de installatie op peil te houden. Het luchtruim is het domein van veldleeuweriken, buizerds, een enkel zakenvliegtuigje en zweefvliegers. Op korte termijn kan dat veranderen. Nu een groep zakenlieden onder aanvoering van ras- Tukker en bouwondernemer Dik Wessels zich in een onderhandse aanbesteding heeft gemeld als potentiële exploitant wordt in Twente serieus rekening gehouden met een reanimatie van het vliegveld, gesloten in 2008 nadat in 2005 de laatste F16’s opstegen. 

Niet alleen voor de militaire basis viel het doek, ook voor de burgerluchtvaart. Bij elkaar kostte dat om en nabij tweeduizend banen. Rijk, provincie en gemeente Enschede willen 16 miljoen euro steken in de infrastructuur op de luchthaven. Niet onomstreden, want Brussel onderzoekt of dan sprake is van ongeoorloofde staatssteun. Verder betaalt de nieuwe exploitant zeven jaar lang geen huur en staan de overheden garant voor leningen.

Voor Area Development Twente (ADT), een fifty-fifty onderneming van de gemeente Enschede en de provincie Overijssel, kwam Wessels als de spreekwoordelijke reddende engel. Rond de jaarwisseling bleek een twee jaar lopende openbare aanbesteding namelijk mislukt; voorbereidingskosten drie miljoen euro. De drie gekwalificeerde kandidaten voor de exploitatie − het Franse consortium Egis/Imtech, het Turkse Ictas en Schiphol − brachten geen bod uit. ‘De brievenbus bleef leeg’, zegt ADT-directeur Leo van der Ree.

Vooral dat Schiphol verstek liet gaan en geen brood ziet in Twente, betekende gezichtsverlies voor zowel het Enschedese als het provinciale bestuur. Een eventuele rol van Schiphol zou ook op gespannen voet staan met de belangen die het concern heeft als eigenaar en exploitant van het vooralsnog als ‘overloopluchthaven’ aangewezen Lelystad Airport. De aanbestedingsflop was koren op de molen van opponenten van een Twentse commerciële luchthaven, met in hun midden een andere beroemde Twentenaar, Herman Finkers. Als zelfs Schiphol het bedrijfsplan niet ziet zitten, dan is de onderneming gedoemd te mislukken, redeneren zij.

Investeringsvehikel
Selfmade ondernemers als Henny van der Most en Joop Munsterman genieten in Twente hoog aanzien. Zo ook Wessels, grootaandeelhouder in VolkerWessels, het tweede grootste bouwbedrijf van Nederland. Wessels wil met investeringsvehikel Reggeborgh en enkele nog onbekende ondernemers het vliegveld exploiteren en tevens de gronden eromheen ontwikkelen voor bedrijvigheid, recreatie en woningbouw. Het resterend areaal moet ‘nieuwe natuur’ worden, die aansluit op de ecologische hoofdstructuur.

Wessels bedrijf ontbeert de vereiste luchthavenervaring en daarom wil Reggeborgh de exploitatie van het vliegveld samen uitvoeren met luchthavenoperator Aviapartner, actief op tientallen Europese vliegvelden, onder meer Schiphol en Rotterdam-The Hague Airport. Worden de onderhandelingen binnenkort tot een goed einde gebracht en de bestemmingsplannen begin volgend jaar vastgesteld, dan kan volgend jaar met de uitvoering worden begonnen. Volgens ADT kan dan eind 2014 weer vanaf Twente worden gevlogen.

Hengeloër Jordi Rietman, ook een Wessels-fan, hoopt daar vurig op. De 21-jarige supermarktmedewerker en detailhandelstudent is geen vliegtuigspotter of frequent flyer, maar ‘gewoon iemand die het zonde vindt dat hier een prachtig vliegveld aan onze voeten ligt zonder dat het gebruikt wordt.’ Rietman is initiatiefnemer van een Facebook-fanpagina voor herstart, waar binnen de kortste keren bijna twaalfduizend sympathisanten van zich lieten horen, een aantal dat dagelijks stijgt. ‘Hadden die drie kilometer baan er niet gelegen, dan was ik deze actie nooit begonnen’, licht Rietman toe. ‘Maar in de regionale media hadden de tegenstanders voortdurend de overhand, de voorstanders hoorde je niet. De mensen die zich tegen een herstart keren, gaan in mijn ogen voorbij aan het economisch belang die het vliegveld voor de wijde regio kan hebben. De werkloosheid is hier hoger dan waar ook in Nederland.’

Het verenigd bedrijfsleven, gebrand op een herstart, wrijft zich in de handen, want een burgerinitiatief als dit is de gedroomde propaganda. Rietmans actie (‘Ready for take off’) is niet de enige die op draagvlak duidt. Ook de regionale pers hield polls, waarvan de uitkomst is dat een ruime meerderheid van de Twentse bevolking graag ziet dat er weer gevlogen wordt, met werkgelegenheid als belangrijkste argument.

Domper
Rietmans sympathisanten geven, net zoals Wessels, lucht aan de opvatting dat Twente ‘het ook wel zonder Den Haag kan’. Zeker nadat het kabinet Lelystad aanwees als tweede commerciële luchthaven (‘twin airport’), ter aanvulling op Schiphol dat tegen z’n (milieu)grenzen aanloopt. Domper voor de Twentse voorstanders, maar niet zo groot dat hun optimisme de grond in is geboord. Peter den Oudsten, burgemeester van Enschede en voorzitter van het dagelijks bestuur van ADT, denkt dat als Wessels en de ontwikkelingsmaatschappij er uit komen, Twente straks misschien zelfs een streepje voor heeft op Lelystad.

‘Daar is sprake van grote tegenstand en er is nog geen enkele procedure gehaald.’ De chartermaatschappijen Transavia en Arkefly hebben volgens hem al laten weten dat zij wel gebruik willen maken van Twente. Volgens ADT levert een variant met een ‘compacte luchthaven’ de grootste bijdrage aan economie en werkgelegenheid, met een geschat potentieel van minimaal 1,2 miljoen passagiers per jaar (2034). Het aantal extra banen wordt becijferd op ruim 2.700.

Dat er even over de grens Flüghafen Münster-Osnabrück (FMO) ligt, waar ook veel Nederlanders gebruik van maken, hoeft volgens Den Oudsten geen beletsel te zijn. Hij ziet het naburige en verlieslijdende Duitse vliegveld niet als concurrent. En wat exploitatie betreft, stond FMO volgens hem meteen op achterstand. ‘Er waren enorme investeringen nodig. Wij hebben in Twente al de basisinfrastructuur. De benodigde investeringen zijn beduidend lager dan wat je normaal nodig hebt om een werkende luchthaven te ontwikkelen. Daardoor kunnen wij deze heel gunstig in de markt zetten.’

Draagvlak
In de Overijsselse Staten is, net zoals in de gemeenteraad van Enschede, keihard gevochten om de toekomst van de voormalige militaire basis. Tijs de Bree, fractievoorzitter van de PvdA in de Overijsselse Staten, zegt sympathiek te staan tegenover het Facebook-initiatief van Hengeloër Rietman. Maar draagvlak alleen is niet voldoende, benadrukt hij. ‘Als je klakkeloos meegaat met de mensen die zeggen “gewoon de poort open en vliegen maar”, doe je aan populistische politiek.’ Hij wijst erop dat onderhoud en beheer in het verleden grotendeels betaald werden door Defensie. ‘Zelfs toen moest er voortdurend publiek geld bij Enschede Airport Twente.’

De PvdA-fractie in de Overijsselse Staten kreeg van diverse kanten aangewreven dat zij voor gebiedsontwikkeling mét vliegveld was toen zij zelf in het college zat, maar in de oppositie beland, afhaakte. De Bree ontkent dat er een draai gemaakt is.

‘Wij zijn niet tegen gebiedsontwikkeling en evenmin tegen de terugkeer van de burgerluchtvaart, toen niet, nu niet. Voor het argument dat de ontwikkeling van het gebied werkgelegenheid oplevert in een regio die het extreem moeilijk heeft, zijn wij ook gevoelig. Maar het mag in onze ogen alleen doorgaan op voorwaarde dat exploitatie van de luchthaven mogelijk is zonder dat er zoals voorheen iedere keer scheppen overheidsgeld bij moeten.’

De PvdA-Statenfractie was woest om het besluit van het provinciale bestuur om samen met Enschede het verlies op de historische plankosten en de grondexploitatie te nemen, een bedrag van om en nabij 25 miljoen. Dat staat volgens De Bree haaks op het oorspronkelijke uitgangspunt dat de gebiedsontwikkeling voor de provincie kostenneutraal moet worden gerealiseerd.

Samen met D66 heeft de PvdA het initiatief genomen tot de instelling van een Statenbrede commissie die onderzoekt of de gebiedsontwikkeling tot nu toe correct is verlopen en welke lessen er uit te trekken zijn. Met de wijsheid van nu zal ook de vraag aan de orde komen of de keuze voor een gemeenschappelijke regeling in de vorm van ADT wel een gelukkige was. De uitkomsten (uiterlijk 1 december) kunnen gevolgen hebben voor vervolgbesluiten.

‘Deze evaluatie raakt de controlerende, kaderstellende en toezichthoudende taken van Provinciale Staten’, aldus De Bree. ‘Stel dat de provincie op zeker moment stelt dat er in het ontwikkelingsgebied minder woningbouwproductie moet zijn? De gedeputeerde die erover gaat, zit ook in bestuur van de ADT, dat de exploitatie van het plan dekkend moet krijgen. Schizofreen toch? Een vergelijkbare situatie kan zich voordoen als de provincie vindt dat er meer moet worden afgeboekt op de grond. Ik denk dat wij toen wij de gemeenschappelijke regeling instelden, de mogelijke gevolgen niet in volle omvang hebben voorzien. Eigenlijk zijn we gegijzeld. We kunnen een gedeputeerde wegsturen, maar de structuur van ADT verandert daarmee niet.’

‘Nuttig’ noemt Den Oudsten het Statenonderzoek. ‘Goed om terug te kijken om te beoordelen of het bestuurlijk wel zuiver is gelopen. Maar ADT wil zich nu even concentreren op de onderhandelingen met de exploitant.’ Hij zegt zich vooralsnog weinig zorgen te maken over de uitkomsten. ‘Binnen het bestuur van ADT zijn wij zorgvuldig en rolvast, juist om te voorkomen dat wij in een pettenprobleem terechtkomen.

Het algemeen bestuur beoordeelt of een casus voorligt die haalbaar is en of er een contract ligt dat past binnen de randvoorwaarden. Is dat zo, dan hebben wij een mandaat. Vallen de uitkomsten niet binnen de randvoorwaarden, dan is het ADT-bestuur niet gemachtigd een besluit te nemen en legt het de zaak terug op het bordje van de colleges van Gedeputeerde Staten en Burgemeester en Wethouders. Zij bepalen dan of Provinciale Staten en gemeenteraad zich er opnieuw over zullen moeten buigen.’