‘Kleurverschillen partijen komen niet uit de verf’

Onduidelijkheid bij de kiezer over de verschillen tussen partijen is een van de oorzaken voor verwachte lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen, zegt emeritus hoogleraar bestuurskunde Arno Korsten.

Moeilijk verschillen te ontdekken
Het opkomstpercentage voor de gemeenteraadsverkiezingen mag in een dalende lijn terecht zijn gekomen, het is nog altijd veel hoger dan in tal van andere westerse landen, constateert emeritus hoogleraar bestuurskunde Arno Korsten. ‘We zijn geen bananenrepubliek.’ Toch duidt die dalende lijn op een gebrek aan urgentie. Gaat het nog ergens om? Als er geen specifieke strijdpunten zijn, is het moeilijk om verschillen tussen partijen te ontdekken, zowel lokaal als nationaal, vindt Korsten. ‘Je ziet niet van welke partij de standpunten zijn als je de naam eraf haalt, zei een politicus ooit tegen me.’

Cynisme wordt gevoed
Daarbij wordt in de campagne de sprong naar het nationale niveau gemaakt waardoor mensen zich gaan afvragen hoe het daar zit. ‘En dan blijkt dat vaak water bij de wijn wordt gedaan en beloften niet waar worden gemaakt. Nationale politiek is verworden tot crisismanagement. Dat voedt het cynisme bij mensen.’ Negatieve omstandigheden nemen toe en de motivatie om te gaan stemmen wordt minder. ‘Er is geen stemplicht meer. In kleinere gemeenten is er nog wel het besef, maar vooral in grote steden blijven mensen weg. Volgens Plasterk wordt al 10 procent van de stemmen gedelegeerd.’

Lage verwachtingen
Het opkomstverschil tussen kleine en grote gemeenten is opvallend, want juist in de grote steden speelt problematiek waar partijen het verschil kunnen maken. ‘Daar spelen inderdaad zulke vraagstukken, maar laten kiezers het afweten. Dat is ook cynisme. Wat doet mijn individuele stem ertoe? En cynisme over de actuele politiek. Het gaat om verwachtingen over de overheid. In bijvoorbeeld Kerkrade zijn die laag. In Groningen ook, vanwege onder meer de hoge werkloosheid.’

Geen lokale verkiezingen
Een andere oorzaak van de verwachte lage opkomst  is dat de uitwerking van de decentralisaties niet in programma’s van politieke partijen staat. ‘De zorg is nog niet uitgewerkt. Lokale programma’s hebben vaak kleine lijstjes en een paar standpunten. Het is eigenlijk de SP tegen de rest. De SP is namelijk tegen de decentralisaties. Daarom vlucht 50 tot 60 procent van de kiezers naar het beeld van de nationale partijen en laat zich daardoor beïnvloeden. Bij gebrek aan lokale zichtbaarheid grijpt men naar nationale gezichten. Televisieprogramma’s etaleren dat. Politici zijn dat nu eenmaal zo gewend en zeggen dat het geen lokale verkiezingen zijn, omdat ze tegelijk worden gehouden in het hele land.’

Lokale partijen winnen
Ook lokale lijsten bevorderen de opkomst niet specifiek, omdat hun inhoudelijke standpunten ook niet zo verschillen ten opzichte van de rest, zegt Korsten. ‘Er is wel een vaag accent van leefbaarheid en de lokale identiteit.’ Toch gaan lokale partijen de verkiezingen winnen, weet Korsten. ‘Mensen stemmen tegen de landelijke coalitie.’ Wat wel een sterke invloed op de opkomst kan hebben is een lokaal strijdpunt. ‘Dat kan de opkomst zeker bevorderen. Er kan dan een draai in de voorkeur van de kiezers komen, waardoor de verhoudingen totaal veranderen.’

Integriteit serieuzer genomen
In kleine gemeenten wordt vaak op lokale lijsten op de specifieke persoon gestemd, omdat inhoudelijke verschillen tussen partijen klein zijn. Korsten wijst erop dat het verschijnsel integriteit serieuzer wordt genomen. Berichten over fractiebudgetten die onterecht worden uitgegeven aan cadeaus en wijn helpt dan niet. ‘Kiezers zien meer over gedrag en persoon van de politicus. Als ideologische verschillen verbleken, zien ze dat de kandidaten geen heilige boontjes zijn. Overtredingen komen natuurlijk echt voor en we willen toch dat goed met gemeenschapsgeld wordt omgesprongen.’

Politieke kleur komt niet uit de verf
Het fenomeen van brede colleges in gemeenten kan ook voor een probleem zorgen in de zichtbaarheid van de partijen. ‘Bij verkeersbeleid kun je niet zien of het rechts of links beleid is. Beleid is ook nog afhankelijk van rijksregelgeving, juridische kaders en sommige zaken zijn technisch van aard. Daarbij erven wethouders al uitgezet beleid van hun voorgangers en remt “collegiaal bestuur” de verschillen in kleur van partijen. Die kleur komt niet goed uit de verf, waardoor de verschillen niet goed zichtbaar zijn.’
Goede bedoelingen en procesnoties
De bestuurders houden elkaar in een wurggreep om zich maar niet te veel te profileren. ‘Dan moeten de fractievoorzitters het doen, maar die zijn niet goed zichtbaar.’ Veel wethouders hebben volgens Korsten niet het professionele vermogen om de grondslag van hun eigen positie te markeren. ‘Het huidige systeem van het binnenlands bestuur werkt apolitiek en verschillen remmend. Als echte keuzes moeten worden gemaakt, blijft het bij goede bedoelingen en procesnoties. Ik ben geen SP’er, maar die partij markeert dat nog wel.’