Kiezer tamelijk trouw aan partijroots

De kiezer is op drift. Traditionele politieke achterbannen verdampen, elke stem moet worden bevochten. Het is het beeld dat media graag uitserveren, zoals het ook geregeld opdook in de Binnenlands Bestuur-serie over de regionale roots van landelijke partijen.

Je zou op grond van die vier afleveringen kunnen veronderstellen dat het gros van de landelijke partijen ontworteld is geraakt. Ten onrechte, vindt Ron de Jong, onderzoeker van de Kiesraad. ‘Er bestaan verspreid over het land nog altijd sterke verschillen in politieke voorkeur die juist terug te voeren zijn op de regionale geschiedenis van partijen. En die verschillen zijn nog steeds van invloed op de uiteindelijke stemuitslag.’

Knalrood
De Jong publiceerde er eerder met twee collega-auteurs over in de atlas Verkiezingen op de kaart, 1848-2010. Hij bladert in het boek naar de meest recente kaart, uit 2010, waarop de grootste partij de kleur van een gemeente dicteert. De drie noordelijke provincies zijn nog overwegend knalrood, net als de grote steden. De Jong: ‘Je ziet nog veel continuïteit bij PvdA-stemmers. De partij haalde in 1946 in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag gemiddeld ongeveer een derde van de stemmen. Bij de verkiezingen van 2010 was dat beeld weinig anders. Alleen woonde vlak na de oorlog in die drie steden tezamen nog één op de tien stemgerechtigden en is dat nu ongeveer één op de twintig. Ook in Groningen, Friesland en Drenthe wonen relatief steeds minder mensen. Dát is waar de PvdA het meest last van heeft: dat haar traditionele bolwerken steeds onbelangrijker worden.’

Stippenpatroon
Op dezelfde kaart kleurt de SGP een deel van de Bible Belt roze. Wat De Jong opviel was het vreemde, roze stippenpatroon: in de ene christelijke gemeente heeft de partij veel meer aanhang dan in de andere.  ‘Het zijn vooral predikanten die er een doorslaggevende rol in spelen. Op het moment dat een dominee overgaat van het CDA naar de SGP, neemt die een groot deel van de kerkgemeente mee. Dan kan het aantal SGP-stemmers vanuit het niets ineens sterk omhooggaan.’

Forensengemeenten
Ook bij VVD-stemmers ziet De Jong nog steeds een behoorlijke geografische continuïteit. ‘De partij is altijd sterk geweest in vrijzinnige streken: de kop van Noord-Holland, delen van Drenthe en Groningen. Vroeger waren het radicaal liberalisme en de sociaaldemocratie dan ook nauw verwant.’ Het laat zich volgens De Jong vanuit geografisch perspectief lastiger verklaren waarom de VVD de laatste decennia is doorgegroeid en als grootste partij inmiddels het gros van de Randstad en het Gelderse en Brabantse platteland op de atlaskaart ook blauw kleurt. ‘Misschien omdat die partij het altijd goed doet in forensengemeenten: die komen pas sinds de jaren zeventig op.’

Uitgesmeerd
Natuurlijk ziet ook De Jong dat de kiezersvoorkeur zich anno 2017 niet meer zo makkelijk in een geografische mal laat drukken. Vooral in Noord-Brabant is de kiezer op drift geraakt. ‘De enige echte politieke verkiezingen daar, dat waren vroeger die voor de Tweede Kamer. De gemeenteraad liet de KVP graag over aan boer Jansen en kruidenier De Vries, elk met hun eigen lijst. De katholieke kerk vertelde de bevolking wel op wie je moest stemmen.’
Totdat de invloed van de katholieke kerk in de jaren zeventig begon af te brokkelen. De Jong: ‘In andere streken van Nederland waren de verhoudingen allang gepolitiseerd geraakt, maar in Brabant had de KVP nooit iets voor haar positie hoeven doen. Brabanders zijn daardoor veel minder politiek gesocialiseerd dan bijvoorbeeld noorderlingen. Als zo’n kerkkader wegzakt, blijven de kiezers als drenkelingen achter. Dat verklaart waarom kiezerswisselingen in Brabant veel heviger zijn dan in andere gebieden.’

Swing state
Moeten politieke partijen zich dus minder om hun aanhang in de grote steden bekommeren en meer om potentiële kiezers in een swing state als Noord-Brabant? De Jong: ‘Ik heb weleens een praatje van die strekking gehouden bij de Wiarda Beckmanstichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA.’ Zijn betoog werd volgens De Jong minzaam aangehoord, zonder dat het veel uitrichtte. En dat kon hij ook wel weer begrijpen: ‘Je kunt je aandacht wel op Brabant concentreren, maar de ervaring leert: je bent de stemmen daar vervolgens ook zo weer kwijt.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nummer 5 van deze week (inlog)