Jorritsma: 'VNG is een machtsblok geworden'

Annemarie Jorritsma neemt met gemengde gevoelens na acht jaar afscheid als voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Het is – met haar vertrek als burgemeester van Almere – een afscheid van het lokale bestuur. Dat gaat haar aan het hart. Maar het is ook “goed zo”, na drukke en soms spannende jaren. Ze verliet het VNG congres in Apeldoorn vandaag met een tweede koninklijke onderscheiding opgespeld: Jorritsma is bevorderd tot Commandeur in de orde van Oranje Nassau.

Trots

En ze was al zo verwend de afgelopen dagen, aldus Jorritsma in haar dankwoord tijdens de algemene ledenvergadering van de VNG, ten overstaan van honderden lokale bestuurders. Ze had gedacht dat haar familie was opgetrommeld vanwege het ere-voorzitterschap van de VNG, dat haar vandaag ook werd toebedeeld, en was zichtbaar overrompeld door de koninklijke onderscheiding. ‘Op deze bevordering tot Commandeur ben ik wel echt trots. Volgens mij zijn er maar weinig vrouwen die deze onderscheiding ooit hebben gekregen’, zegt Jorritsma na afloop van het congres, terwijl ze even snel op Wikipedia de bevestiging van die veronderstelling opzoekt.

Dubbel gevoel

Met welk gevoel ze de VNG vandaag verlaat? ‘Het was in de eerste plaats een besluit om te stoppen als burgemeester van Almere. Daarbij realiseerde ik me goed dat dat ook het afscheid van de VNG zou betekenen. Het is goed zo. Het is best heftig geweest, ik heb zware onderhandelingen gevoerd over ingewikkelde onderwerpen. De combinatie van deze twee functies vraagt veel tijd en dat gaat ten koste van privé. Tegelijk is het een beetje dubbel. Ik zou me er best nog mee willen bemoeien. Het is ook een afscheid van het lokale bestuur en daar heb ik het altijd heel leuk gevonden, de liefde daarvoor gaat niet weg.’

Wat vervult u, terugkijkend, met de meeste voldoening?

‘Dat de vereniging nu meer één geheel is. Toen ik begon waren het clubjes die elk met hun eigen onderwerpen bezig waren: de G4, de G32, de P10. Het was mijn doel om van de VNG een machtsblok te maken, want uit mijn tijd als minister van Verkeer en Waterstaat weet ik dat onenigheid tussen partijen ertoe leidt dat ministers hun eigen gang gaan. De onderhandelingen over de decentralisaties zijn – tot op zekere hoogte – succesvol geweest, doordat we als één apparaat hebben gefunctioneerd. Als de VNG zegt: “Zo kan het niet”, dan weet het kabinet dat het geen zin heeft om daaromheen te gaan.’

Met andere belangrijke onderwerpen had u wellicht graag meer willen bereiken: verruiming van het belastinggebied voor gemeenten?

‘Inderdaad. Maar we zijn daarin wel een stap verder gekomen. Tot nu toe was het rijk negatief over dat idee, maar inmiddels is staatssecretaris Wiebes (financiën, red.) wel bezig om in zijn belastingplan een verschuiving naar het lokaal niveau op te nemen. En in de Tweede Kamer is daarvoor nu ook behoorlijk draagvlak. Wat me wel heel erg dwars zit is de pv-vergoeding (de opbrengst uit boetes die boa’s uitdelen gaan sinds dit jaar naar het rijk, red.). Daar zijn we als gemeenten gewoon niet serieus genomen door het kabinet. Ik ben ervan overtuigd dat dat op enig moment gecorrigeerd gaat worden.’

U werd vandaag door sprekers getypeerd als prestatiegericht, maar ook als een sfeermaker die met grapjes het ijs breekt. Wat zijn belangrijke karakteristieken voor een VNG-voorzitter?

‘Belangrijk is vooral om jezelf te blijven. Soms gebruik ik humor inderdaad strategisch, om een ander van de wijs te brengen of mijn eigen onzekerheid te maskeren. Maar grapjes maak ik vooral spontaan. Net maakte ik ook een grapje (met het woord mongolen verwijzend naar de verstandelijk beperkte medewerkers van een lunchroom in Almere, red.) dat door mensen niet goed werd ontvangen. Dat kan gebeuren als je er makkelijk wat uitflapt, soms gaat dat mis. Als VNG-voorzitter is ook een goed netwerk belangrijk, zowel onder gemeentebesturen als binnen het rijk en partijen buiten de overheid. Verder moet je een olifantenhuid hebben. Winnen en verliezen hoort erbij, je moet je niet alle negatieve ervaringen aantrekken.’

Uw opvolger, de Utrechtse burgemeester Jan van Zanen, wordt door zijn omgeving getypeerd op een ervaren netwerker, maar ook als een ongeduldig baasje. Heeft hij daar wat aan?

‘Persoonlijk ken ik Jan niet als ongeduldig, dus dat weet hij goed te verbergen. Zelf ben ik het trouwens ook, maar ik heb geleerd dat je in politieke processen soms tijd moet kopen, dat je geen haast moet hebben. Gelukkig staat er rond de voorzitter een goed team dat af en toe op de rem kan trappen. Je doet het niet alleen.’

U noemde zojuist de minister van Binnenlandse Zaken het “vriendje”  van de gemeenten binnen het kabinet. Toch heeft de VNG nog pittige dossiers met hem te bespreken, over het belastinggebied, de budgetten voor het sociaal domein, de bed-bad-broodregeling. Welke houding moet een VNG-voorzitter aannemen naar de minister?

‘Een houding die je naar alle bewindslieden moet aannemen: zacht op de relatie, maar hard op de inhoud. Duidelijk maken waar je staat, maar niet op de persoon spelen. Zo hebben we met Martin van Rijn (staatssecretaris Volksgezondheid, red.) ingewikkelde onderhandelingen gevoerd over de decentralisaties, maar tegelijkertijd hebben we geïnvesteerd in een goed contact. We zijn wel eens samen uit eten geweest, maar nooit tijdens de onderhandelingen.’

Opvallend genoeg ontbreken al jaren de G4-steden op het VNG-congres, ondanks uw inspanningen om de vereniging meer te verbinden. Waarom is dat en zou dat onder Van Zanen niet eens anders moeten?

‘Ja, zij zouden eigenlijk aanwezig moeten zijn op dit congres. Ik weet niet waarom ze er niet zijn. Grote steden hebben het natuurlijk heel druk, maar een deel van het congres zouden ze toch moeten kunnen bijwonen. Op inhoudelijke dossiers trekken we als VNG met de G4 steeds meer op, maar af en toe houden ze zich inderdaad afzijdig. Dat kan onder Jan van Zanen alleen maar beter worden.’