Integriteitstoetsen moeten gestandaardiseerd

Integriteitstoetsen voor kandidaat-wethouders moeten worden geüniformeerd en in alle gemeenten verplicht worden gesteld. Dat is een van de middelen om ondermijning van het lokaal bestuur tegen te gaan. ‘Crimineel is crimineel en ondermijning is ondermijning, dat hoort gewoon niet thuis in het openbaar bestuur’, aldus minister Ollongren van Binnenlandse Zaken. ‘Lokale politici en bestuurders moeten vrij, veilig en in openheid kunnen werken. Anders gaat de lokale democratie betonrot vertonen.’

Criteria

‘Bijna twee op de drie gemeenten zeggen inmiddels bij kandidaat-wethouders integriteitsanalyses uit te voeren. Vier jaar geleden gebeurde dat nog maar in de helft van de gemeenten. We zouden misschien toe moeten naar honderd procent. We moeten toe naar een situatie waarin we criteria en randvoorwaarden vastleggen. Daarin moet uniformiteit komen. Het zou verplicht moeten worden gesteld altijd die toets te doen’, aldus Ollongren op een bijeenkomst over ondermijning van het lokaal bestuur, georganiseerd door Binnenlands Bestuur en het Nederlands Gesprek Centrum. Als niet aan die criteria en randvoorwaarden wordt voldaan, is de kandidaat-wethouder niet integer en dan moet hij niet worden benoemd, vindt Ollongren.

Beïnvloeding

De minister maakt zich grote zorgen over vermenging van de boven- en onderwereld in het openbaar bestuur. ‘De grootste risico’s zijn de pogingen van beïnvloeding en infiltratie via gemeenteraden en via beïnvloeding van politieke ambtsdragers. Het is kwalijk en onacceptabel als mensen met een ander motief dan het willen dienen van de publieke raadslid willen worden.’

Alert

De primaire verantwoordelijkheid om kandidaten met onzuivere motieven van de kandidatenlijsten te weren, ligt bij de lokale politieke partijen zelf, zo benadrukt Ollongren. ‘Zij moeten zeer alert zijn wie ze op hun kandidatenlijsten plaatsen. Dat hebben we nu achter de rug, maar die alertheid houdt niet op.’ Als er na 21 maart sprake is van ondermijning door een raadslid ‘dan moeten we samen opereren en zorgen dat we er een einde aan maken.’

Hobbels

Voor de raadsverkiezingen komt ze met een antwoord op de vraag welke mogelijkheden er zijn tot uitbreiding van instrumenten tot screening van wethouderskandidaten. ‘Hobbels op de weg zijn dat uitbreiding van screening al snel aan de fundamenten van de lokale bestuurlijke autonomie raakt. En ook dat er mogelijk aanpassing nodig is van de Grondwet, dan wel de gemeente- en provinciewet.’

Crimefighter

Verder kijkt ze naar extra mogelijkheden om burgemeesters daadwerkelijk in staat te stellen hun verantwoordelijkheid ten aanzien van de integriteit van het openbaar bestuur waar te kunnen laten maken. Zonder hen de bevoegdheid als crimefighter te geven. ‘Dat verhoudt zich niet tot de rol die de burgemeester heeft’, aldus Ollongren. ‘Maar als je een burgemeester verantwoordelijk houdt voor de integriteit in zijn of haar gemeente, dan moet hij wel handelingsperspectief hebben. Of wel in de eigen gemeente of in samenspraak met de cdk (commissaris van de koning, red) of uiteindelijk de minister.’ Een andere optie is het benoemen van een regeringscommissaris. De mogelijkheden voor uitbreiding van de instrumenten voor burgemeesters daartoe worden momenteel onderzocht. Later dit jaar komt Ollongren met een plan.

Inwerkprogramma raad

Daarnaast wil ze onder meer komen tot een informatiepakket voor nieuwe raadsleden. Ollongren benadrukte het belang om over ondermijning met elkaar in gesprek te blijven. ‘Wat mij betreft ook over de veelgehoorde wens dat een integriteitstraining als onderdeel in het inwerkprogramma voor de raad komt.’

Taboe

Volgens Ollongren is het winst dat het praten over bedreigingen uit de taboesfeer is. ‘Met taboedoorbreking kunnen we ongewenste beïnvloeding voor zijn. Openheid is essentieel. Openheid opent de deur naar handelen, en handelen is nodig om een einde te maken aan deze onacceptabele praktijken.’