Integriteit lokaal bestuur is big business

Integriteitsscans, risico-analyses en workshops over integriteit zijn ‘hot’; zeker met de raadsverkiezingen voor de deur. In toenemende mate worden commerciële partijen bij gemeenten binnengehaald om vingers op zere plekken te leggen en vooral om bewustwording te creëren. En niet in de laatste plaats om burgemeesters niet te belasten met wat hele lastige gesprekken kunnen zijn.

Integriteitsparadox

‘Er is duidelijk meer aandacht voor integriteit. Enerzijds is dat prima, maar er past ook voorzichtigheid’, stelt Leo Huberts, hoogleraar bestuurskunde aan de Vrije Universiteit. Hij spreekt van een integriteitsparadox: meer aandacht leidt tot meer ontdekkingen. ‘Maar dat betekent nog niet dat het slechter gesteld is met de feitelijke integriteit. Wie niet zoekt, zal niets vinden. Anderzijds zie ik het nodige ‘integritisme’ terug. Te vaak en te gemakkelijk wordt het ‘I-woord’ ook gebruikt zonder dat iemands integriteit in het geding is. Mensen maken fouten, doen domme dingen, ook zonder dat twijfel past over iemands moraal of integriteit.’

Financiële belangen

De integriteitsrisico’s nemen − gezien de komende decentralisaties in het sociaal domein (zorg, jeugd, werk) – de komende tijd toe, verwacht Huberts. ‘De decentralisaties brengen zeker met zich mee dat gemeenten moeten nadenken over integriteitsrisico’s op die beleidsterreinen. Er staan voor burgers grote persoonlijke belangen op het spel in relatie tot de zorgverleners en de ambtenaren die over hun lot beslissen.’ Daarnaast krijgen de bestuurders te maken met verzekeraars en zorgbedrijven met fikse financiële belangen, stelt Huberts, die veel onderzoek doet naar de kwaliteit en integriteit van het bestuur.

Nieuwe raadsleden

De − toenemende − aandacht voor integriteit in inwerkprogramma’s van nieuwe gemeenteraadsleden noemt de hoogleraar cruciaal. ‘Integriteitsdilemma’s behoren tot de dagelijkse praktijk van onze publieke functionarissen. Het bespreekbaar maken, erover na laten denken, aandacht voor het morele kompas, is per definitie cruciaal.’

Groeiende markt externen

Integriteitsscans worden steeds vaker door externen gedaan. Commissarissen van de Koning in onder meer Limburg, Noord-Brabant en Friesland adviseren dat ook aan hun burgemeesters. De ervaring van Marc Schoonhoven van Capra Advocaten is dat burgemeesters dergelijke gesprekken niet graag zelf voeren. Zijn bedrijf is een van de spelers in de groeiende markt van integriteitsscans en –analyses. ‘Bij een kritisch gesprek kan de toon voor de komende vier jaar al worden gezet. De collegevoorzitter wil het liefst met een schone lei aan een nieuwe ‘regeerperiode’ beginnen’, weet Schoonhoven. Zijn meest ervaren advocaten staan in de startblokken om risico-analyses integriteit uit te voeren bij kandidaat-wethouders zodra de contouren van een nieuw college zichtbaar worden. Kosten: 795 euro exclusief btw per kandidaat-wethouder.

24/7 in spotlights

Veel tijd voor zo’n analyse is er niet. Tussen de voordracht van kandidaat-wethouders door en aan de beoogde coalitiepartijen en de officiële presentatie van het college aan de buitenwacht zit doorgaans weinig tijd. Dat hebben Schoonhoven en zijn mensen ook niet nodig. Een gesprek van een uur met de kandidaat-wethouder, diens geloofspapieren en Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) en de analyse van dit alles leiden in korte tijd tot een conceptrapportage aan de burgemeester. De bestuurder-in-spe wordt in dat gesprek onder meer bewust gemaakt van het feit dat hij 24/7 in de spotlights komt te staan. Dat hij het algemeen belang en niet zijn persoonlijk belang moet dienen. En dat die scheidslijnen niet altijd even duidelijk en integriteitsrisico’s (valkuilen) in een klein hoekje zitten. ‘Mogelijke risico’s worden geïnventariseerd en besproken. Te denken valt aan persoonlijke of financiële belangenverstrengeling en nevenfuncties’, aldus Schoonhoven.

Lees het hele artikel deze week in Binnenlands Bestuur nr. 5