Honderden nieuwe, onervaren lokale bestuurders moeten zich profileren

De forse vernieuwing van wethouders in de formatie van de nieuwe colleges legt een grote druk op gemeenten. Ruim 700 nieuwe wethouders – de helft – zullen en moeten zich profileren, juist in tijden waarin gemeenten veel en forse extra taken krijgen.

De nieuwe wethouders zullen en willen laten zien dat zij een betere wethouder zijn dan hun voorganger. Dat ze het slimmer en handiger doen. Kortom, dat ze van hun wethouderschap een succes zullen willen maken. Profileringsdrang van wethouders wordt gevoed door een aantal motieven.

(klik hier voor een vergroting)

Kleurverwisseling
Behalve dat zij persoonlijk willen laten zien dat zij een betere wethouder zijn, willen veel wethouders ook laten zien dat zij het beter doen omdat zij van een andere partij zijn. Voor 424 wethouders geldt dat zij in de plaats gekomen zijn van een voorganger met een andere partijpolitieke kleur. De kiezer moet worden getoond dat deze kleurverwisseling – als gevolg van de verkiezingsuitslag – ook verschil maakt.

In mindere mate geldt dat voor de wethouders die een partijgenoot zijn opgevolgd – 207 wethouders. Soms zijn zij komen bovendrijven in de collegeonderhandelingen omdat de oude en ervaren partijgenoot niet meer werd gepruimd als nieuwe wethouder. Soms is al vroegtijdig besloten dat het oude kopstuk van de partij na de verkiezingen plaats zou maken voor een jongere opvolger. Die zal in ieder geval door de eigen partij met argusogen worden gevolgd en kan zich dus evenmin permitteren dat hij of zij onzichtbaar blijft in en buiten het stadhuis.

Gezaghebbend
Elk college staat voor de uitdaging om de nieuwe taken voor zorg, jeugd en werk op een goede manier uit te voeren, zonder dat dit ten koste gaat van de meest kwetsbare burgers. In veel colleges zijn de sociale taken verdeeld over één of meerdere wethouders. De verhoudingen in het college zijn door deze enorme uitbreiding van het gemeentelijke takenpakket (en bijbehorende financiële budgetten) gewijzigd. Niet langer is de wethouder ruimtelijke ordening de meest gezaghebbende vakwethouder. Er zal overal door burgers worden gekeken hoe de voor het sociale domein verantwoordelijke wethouder(s) de klus gaan klaren. Samen met de wethouder financiën is het optreden van hem of haar bepalend  of de lokale politiek de nieuwe decentralisatie van taken naar behoren uitvoert.

Kwetsbaar
Een extra profilerende factor daarbij is de nieuwe samenstelling van het college. Nieuwelingen willen zich waarmaken ten opzichte van de ervaren rotten. Dat geldt helemaal voor volledig nieuwe colleges. In 44 gemeenten is een team van uitsluitend nieuwe, soms ook nog eens onervaren, wethouders aangetreden. Zij zullen samen willen laten zien dat ze het beter kunnen doen, en dat het goed is dat andere partijen het nu voor het zeggen hebben. Risicovol is dat ook, zeker in gemeenten als Den Helder en Nuenen waar de politieke verhoudingen erg kwetsbaar zijn en ervaring ontbreekt. Lastig is het ook in een gemeente als Amsterdam waar op de 8 wethouders slechts 1 wethouder (Eric van der Burg/VVD) van het vorige college is teruggekeerd.

Statenverkiezingen
Een complicerende factor in de politieke profileringsdrang vormen de Statenverkiezingen van 4 maart volgend jaar. De twee regeringspartijen PvdA en VVD zullen als verliezers van de gemeenteraadsverkiezingen daar niet opnieuw willen verliezen. PvdA-leider Diederik Samsom en VVD-voorman en premier Mark Rutte zullen hun eigen achterban moeten tonen dat het beter en anders gaat. Dat zal binnen hun partijen niet zonder slag of stoot gaan. De 111 PvdA-wethouders die hun functie zijn kwijtgeraakt, wijten dat toch aan het optreden van Samson en de Haagse partijtop. In 2006 nog 442 wethouders, nu nog maar een schamele 133 posten. Waar eindigt de teloorgang van de PvdA?

Van datzelfde sentiment heeft de VVD last. Er zijn 87 liberale wethouders die het gevoel hebben dat zij hun baantje zijn kwijtgeraakt niet door eigen wanprestaties maar vooral door de ontevredenheid van de kiezer over het optreden van Rutte en co. Binnen de VVD doet het ook pijn dat voor het eerst sinds Bolkestein de partij weer minder dan 200 wethouders (zie grafiek op pagina 8) telt.

Versplintering
Tot slot is er nog een factor die tot profileringsdrang van wethouders zal leiden. Het aantal wethouders is in de formatie van 2014 fors uitgebreid. In 2010 werd al gesproken van een versplintering van het politieke landschap en was er sprake van een uitbreiding van het aantal wethouders in colleges. Vastgesteld moet worden dat versplintering en uitbreiding van colleges nu pas echt heeft plaatsgevonden. Per saldo steeg het aantal wethouders in 2010 door uitbreiding en verkleining met 15. Na de formatie van dit voorjaar is het aantal wethouders door uitbreiding en verkleining per saldo met 87 gestegen. Meer wethouders aan tafel in de B&W-kamer betekent vaak meer en langer vergaderen, betekent ook meer strijd om zichtbaar te zijn in de samenleving.