Grote gemeente niet vanzelfsprekend beter

Grotere gemeenten functioneren niet vanzelfsprekend veel beter dan kleinere gemeenten. Ze hebben doorgaans wel meer ambities, maar maken die lang niet allemaal waar.

Dat leert promotieonderzoek van Jean Schutgens aan de Open Universiteit Heerlen naar onder andere het nut van bestuurskrachtmetingen. De oud-gemeentesecretaris van Landgraaf nam de visitaties onder de loep van Limburgse gemeenten in de periode 2000-2009. Hij deed datzelfde met de visitaties van het grotestedenbeleid en de universiteiten en vergeleek ze met elkaar.

Zwakheden gemeenten

Eén van de conclusies is dat de gedachte dat grotere gemeenten vanzelfsprekend veel beter functioneren dan kleinere gemeenten niet juist blijkt. ‘Besturen van grotere gemeenten en hun organisaties vertonen evenzeer zwakheden als die van kleinere gemeenten. Weliswaar is de plancapaciteit van grotere gemeenten groter dan van kleinere gemeenten maar grotere gemeenten hebben ook veel ambities, zodanig veel dat die ze niet allemaal waar maken’, aldus Schutgens.

Dat bleek volgens hem ook al uit de inhoud van visitatierapporten in het kader van het grotestedenbeleid in de periode 1994-2004. ‘Er is dus iets aan de hand met het vermogen om te komen tot strategische beleid bovenop al dat beleid waartoe gemeentebesturen al geroepen worden om het uit te voeren – medebewind – dat naar ruwe schatting meer dan twee derde van alle taken en budgetten van gemeenten omvat’, stelt hij.

Lippendienst gemeentebestuurders

Verder komt uit het onderzoek naar voren dat gemeenten ook al voor het ontstaan van de economische crisis over het algemeen een zwak ontwikkeld strategisch beleid hadden. De verklaring daarvoor is volgens Schutgens ‘opnieuw’ dat gemeenten al heel veel taken van de rijksoverheid en het provinciebestuur behoren uit te voeren. ‘De mogelijkheden om daar bovenop nog beleidsmatige accenten te zetten, zijn uit een oogpunt van budget en personele capaciteit beperkt’, zegt hij. Gevolg is dat gemeentebesturen in hun koers op de middellange of langere termijn teveel lippendienst aan ‘alles en iedereen’ bewijzen. ‘Ze blijken niet uit te munten in selectie en prioritering.’

Bestuurders met elkaar overhoop

Onderbelicht in de visitaties is volgens Schutgens de beoordeling van de kwaliteit van het bestuur in personele zin, bijvoorbeeld waar het gaat om de onderlinge verhoudingen in het college. Dat thema is naar de zijlijn geschoven, waardoor de menselijke factor in bestuurskrachtrapportages verwaarloosd is en over het algemeen buiten beeld is gebleven. Zo zou het kunnen voorkomen dat bestuurders met elkaar overhoop liggen en er integriteitsproblemen zijn, terwijl de oordelen in de bestuurskrachtprofielschets anders doen vermoeden.

Overschatting rol gemeentebestuur

Een minpuntje is ook dat de visitatiecommissies geen uitgebreide beoordeling hebben gemaakt van het functioneren van gemeentebesturen en hun organisaties in het perspectief van beleidsnetwerken. Dat had er onder andere mee te maken dat lokale besturen niet wensten te betalen voor dure en complexe netwerkgerichte visitaties. Schutgens: ‘Om die reden kan gesproken worden van een tamelijke bestuurscentrische analyse waarin wellicht de rol van gemeentebesturen in de samenleving een beetje overschat is.’