Gemeenten: informatie politie schiet vaak tekort

De politie legt de verantwoordelijkheid voor de bestuurlijke aanpak van overlast en criminaliteit volledig bij gemeenten en zetten zichzelf daarmee op afstand van gemeenten. Volgens gemeenten schiet informatie van de politie vaak tekort. Een deel van de gemeenten probeert daarom de eigen rol en positie in de aanpak uit te breiden. Dit versterkt het beeld van een straffende burgemeester. Dit blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen.

Focus politie op strafrecht
Sinds een aantal jaar hebben burgemeesters meer bevoegdheden om handhavend op te treden bij lokale overlast en criminaliteit en activiteiten die worden geschaard onder verzamelterm ‘ondermijning’. Burgemeesters kregen en krijgen meer bevoegdheden van Den Haag, maar er is weinig onderzoek gedaan naar de manier waarop de politie bij de inzet van die bevoegdheden betrokken is en wat de gevolgen daarvan zijn voor het politiewerk. Het onderzoek Bestuurlijke bevoegdheden, politie en de lokale aanpak van onveiligheid van de Nijmeegse onderzoekers Renze Salet en Henny Sackers moet daarin verandering brengen. Wat het onderzoek aan het licht brengt is dat de politie nog helemaal niet is ingesteld op die bestuurlijk aanpak. Sackers noemt het belangrijkste inzicht van de onderzoekers dat de focus van de politie nog ligt op het strafrecht.

Kies voor de brede aanpak
De studie concentreert zich op drie bevoegdheden: het gebiedsverbod, de woningsluiting en het Bibob-onderzoek. ‘We constateren dat de knop bij de politie in die paar jaar nog niet is omgedraaid. Ze zitten nog in de strafrechtelijke modus’, aldus Sackers die het juridische deel van het onderzoek voor zijn rekening nam. ‘Historisch is dat heel goed verklaarbaar, maar bij een woningsluiting is de burgemeester afhankelijk van het politiedossier. Dan zien we een proces-verbaal dat naar de officier van justitie gaat, maar het bestuursrecht vergt een andere benadering. Dat zit anders in elkaar.’ De burgemeester is meer opgeschoven richting het strafrecht, merkt Sackers op. ‘Wil dat succesvoller worden, dan moet je altijd kiezen voor de brede aanpak, waarbij je ook de FIOD, de douane en de Belastingdienst betrekt. Dan is succes gegarandeerd. Daarbij moet de politie leren dat als burgers bestuurlijke maatregelen aanvechten zij dat doen bij de bestuursrechter, niet bij de strafrechter.’

Proces-verbaal opmaken
In vijftien gemeenten zijn interviews gehouden met gemeente- en politiemedewerkers.Daarnaast zijn tien concrete gevallen bestudeerd, waarin burgemeestersbevoegdheden zijn toegepast. Uit die interviews bleek dat politiemensen niet weten hoe het bestuursrechtelijke bewijsrecht in elkaar zit. ‘Ze zijn daar niet toe opgeleid.’ Sackers geeft het voorbeeld dat politiemensen een woning binnengingen vanwege de verdenking van een wietkwekerij en ze dan een proces-verbaal opmaken voor de officier van justitie. ‘Opmerkelijk is dat ze dan een speciaal bestuurlijk rapport schrijven voor de burgemeester. Als je dan vraagt waarom ze niet het proces-verbaal opsturen, zeggen ze: dat kan niet, want het proces-verbaal is strafrechtelijk. Dat is onzin, maar zo zitten ze in die modus. Het proces-verbaal heeft een hogere bewijswaarde dan een bestuurlijk rapport. Ze moeten dus leren schakelen.’

Woninguitzetting vaak niet juridisch getoetst
Het onderzoek toont aan dat burgemeesters de bestuurlijke aanpak van overlast en criminaliteit niet alleen gebruiken om de openbare orde te herstellen, maar dat zij ook bestraffing en bevordering van strafrechtelijke vervolging nastreven. De onderzoekers vragen zich af of zij bevoegdheden wel gebruiken op een wijze zoals ze oorspronkelijk zijn bedoeld. ‘Veel burgers worden hun woning uitgezet door een burgemeester, maar slechts een klein deel gaat naar de rechter om te toetsen of dat wel klopt. We hebben nog geen goed beeld van wat de rechter ervan vindt.’

Woninguitzetting ingrijpend
De politie vindt dat burgemeesters effectiever gebruik kunnen maken van hun bevoegdheden en ze woningen sneller kunnen sluiten, zodat criminele organisaties een slagvaardiger overheid zien. Burgemeesters zijn daar terughoudend in, weet Sackers. ‘Het is ook een ingrijpende maatregel, wat als er een gezin met kinderen zit? Verder is de burgemeester afhankelijk van informatie van de politie. Als strafjurist ga ik niet over effectiviteit van bevoegdheden, maar meer in het algemeen kan ik zeggen dat het oprollen van wietkwekerijen criminelen erachter nog niet echt treft.’

Lastig handballen
Als de gemeente haar positie versterkt komt de politie nog meer in de gelegenheid taken af te schuiven of af te houden en zich nog sterker te richten op enkel strafrechtelijke handhaving. Deze ontwikkeling maakt de burgemeester kwetsbaarder, staat in het rapport. Het risico ontstaat dat bij gebrek aan een nabij functionerende politie, de burgemeester zijn beloftes niet waar kan maken of niet kan voldoen aan de eisen die gemeenteraad en burgers aan hem stellen. Sackers wijst in dit verband op de bijzondere positie van burgemeester. ‘Hij heeft niet alleen handhavende taken, maar is ook hoeder en herder. Die opinie vind je ook terug bij het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. Het is lastig handballen met die drie taken.’

Voorzichtig met bevoegdheden burgemeester
Intussen wordt het beeld versterkt van de straffende burgemeester. ‘Eerder heb ik de wetgever opgeroepen om daar voorzichtig mee te zijn. Eind vorig jaar zei minister Grapperhaus dat hij een wetsvoorstel voorbereidt, waarbij het voor burgemeesters mogelijk wordt bij de vondst van wapens een pand te sluiten. Dat maakte mij niet enthousiast. Zo wordt de positie van de burgemeester nog kwetsbaarder. Daarbij zijn de mensen met een hennepkwekerij vaak zielenpoten. En bij vuurwapens gaat het om andere zaken dan hennepkwekerijen. Daar hebben we het niet meer over openbare orde handhaven, maar over harde criminaliteit en dat moet je overlaten aan politie en justitie.’

Symptoombestrijding
De doelen die met de bestuurlijke aanpak, waaronder de burgemeestersbevoegdheden, worden nagestreefd blijven in veel gevallen nogal diffuus en onduidelijk. Sackers: ‘Eerst heette het flankerend handhavingsbeleid. Nu is het een zelfstandige handhavingslijn met de burgemeester voorop en de politie moet zelfs bijschakelen.’ Maar intussen blijft de bestuurlijke aanpak volgens politiemensen en gemeenteambtenaren in feite beperkt tot symptoombestrijding. Voor structurele veranderingen of het bestrijden van de (achterliggende) georganiseerde criminaliteit is in hun ogen enkel de inzet van burgemeestersbevoegdheden onvoldoende. ‘Voor de aanpak van ondermijning is het bestaande wettelijke en juridische instrumentarium toereikend. Gezamenlijk optreden is dan noodzakelijk, anders blijf je inderdaad hangen in symptoombestrijding.’