Gemeenten hebben moeite met ‘loslaten’

Het lokale bestuur is als eerste aan zet om ruimte te geven aan de ‘doe-democratie’. Door schaalvergroting, bezuinigingen en de op handen zijnde decentralisaties ontkomen gemeenten er niet aan om een beroep te doen op burgers en gebruik te maken van burgerkracht. Gemeenten blijken vooralsnog moeite te hebben met loslaten.

Politieke zeggenschap

Bij een ruime meerderheid van gemeenten is aandacht voor het ondersteunen en stimuleren van doe-democratie. Initiatieven die zijn gericht op het versterken van sociale samenhang en actieve deelname aan de samenleving staan met stip op nummer één. Van echte overdracht van politieke zeggenschap aan burgers is nauwelijks sprake.

Veldverkenning

Ook van sociaal ondernemerschap is in veel gemeenten geen tot nauwelijks sprake. In grote gemeenten komt het wel vaker voor dan in kleine gemeenten. Dit blijkt uit een veldverkenning naar de stand van zaken rond doe-democratie in gemeenteland die in opdracht van minister Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA) is uitgevoerd door Partners + Pröpper.

'Vitale samenleving'

Doe-democratie is een vorm van meebeslissen van burgers door zelf maatschappelijke vraagstukken op te pakken. Het kabinet ziet de doe-democratie als een ‘nauwelijks te stuiten krachtige ontwikkeling’. Het kabinet wil ruimte en vertrouwen bieden aan maatschappelijk initiatieven en actief bijdragen aan de transitie naar meer doe-democratie. De ‘overheid past bescheidenheid bij de ondersteuning van die kracht’, aldus Plasterk in de begeleidende Kamerbrieven bij de dinsdag verschenen kabinetsnota ‘De Doe-democratie ter stimulering van een vitale samenleving’.

Knelpunten

De rol van het lokaal bestuur is belangrijk omdat ‘de meeste voorbeelden van maatschappelijk initiatief en sociaal ondernemerschap zich lokaal afspelen’, stelt Plasterk. Via de veldverkenning wilde het ministerie in kaart brengen wat gemeenten op dit moment doen om de doe-democratie te ondersteunen, waar uitdagingen en knelpunten liggen en welke ondersteuningsbehoefte gemeenten hebben. Met een respons van 24 procent (126 respondenten) kan het onderzoek ‘met enige voorzichtigheid als representatief worden beschouwd voor alle 408 gemeenten’, stellen de onderzoekers van Partners + Pröpper.

Voorzieningen in stand houden

Bewonersinitiatieven die zijn gericht op het versterken van sociale samenhang en actieve deelname van mensen aan de samenleving – een van de zeven onderscheiden ‘verschijningsvormen’ van de doe-democratie − komen in 94 procent van de gemeenten voor. Van vrijwilligerswerk en burgers die het voortouw nemen om lokale voorzieningen in stand te houden, is in 82 procent van de gemeenten sprake. Slechts in een op de vijf gemeenten is sprake van overdracht van politieke zeggenschap.

Geen tijd en geld

Het grootste knelpunt bij het ondersteunen en stimuleren van de doe-democratie ligt, volgens de respondenten, binnen de gemeentelijke organisatie zelf. Onvoldoende tijd, capaciteit en geld worden daarbij als belangrijkste belemmeringen genoemd. Veel gemeenten zien daarnaast een geringe bereidheid om los te laten. Raden en colleges hebben daar iets meer moeite mee (56 procent) dan de ambtelijke organisatie (49 procent), zo blijkt uit het onderzoek. 100.000+ gemeenten kunnen veel moeilijker loslaten dan gemeenten met minder dan 100.000 inwoners.

Representativiteit

De beperkte participatiebereidheid van burgers wordt bij gemeenten eveneens als knelpunt ervaren. Andere hobbels zijn een te grote regeldichtheid, onvoldoende professionaliteit en continuïteit bij burgers en het ontbreken van representativiteit van en draagvlak voor initiatieven vanuit de samenleving. Als meest kansrijke inhoudelijke onderwerpen voor doe-democratie worden de fysieke en sociale leefbaarheid en de decentralisaties werk, langdurige zorg en jeugd genoemd.