Einde ambtelijke fusies niet in zicht

Er zit een groei in het aantal gemeenten dat voor een ambtelijke fusie kiest. Om de uitvoeringskracht te vergroten, worden de ambtelijke organisaties in elkaar geschoven, terwijl raden en colleges zelfstandig blijven. Het einde van deze ontwikkeling is nog niet in zicht. Tot afschuw van criticasters.

Eind dit jaar telt Nederland 16 fusieorganisaties van in totaal 36 gemeenten. Nog eens 16 gemeenten hebben besloten per 2016 of per 2017 ambtelijk te fuseren en zeker 13 gemeenten overwegen dit op enig moment te gaan doen, zo blijkt uit inventarisatie door Binnenlands Bestuur. In de motieven om voor ambtelijke fusie te kiezen, zit een duidelijke rode draad. Kwaliteitsverhoging, kostenreductie en afname van de kwetsbaarheid worden in de beleidsstukken als argumenten gebruikt.

Verminderen kwetsbaarheid

Het Landelijk Kennisplatform Ambtelijkefusie.nl ziet eveneens een groei in het aantal gemeenten dat ambtelijk fuseert en verwacht dat die nog wel enige tijd zal doorzetten. ‘Gemeenten zijn met de decentralisaties verantwoordelijk geworden voor zorg, jeugd en werk en de Omgevingswet komt eraan. Gemeenten zijn op zoek naar manieren om robuustheid in de uitvoering voor elkaar te krijgen’, stelt Patricia Vogel, namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten/KING lid van de Adviesraad van het kenniscentrum. De meeste ambtelijke fusies zijn volgens Vogel ingestoken om er sterker en beter van de te worden. ‘Reden om voor ambtelijke fusie te kiezen is dat je – zonder op te schalen − de kwaliteit van je dienstverlening kunt verbeteren en de kwetsbaarheid van je organisatie kunt verminderen. Gemeenten die daarvoor kiezen behouden hun eigen kleur, grip op het eigen beleid.’

Politiek primaat

Tegenstanders stellen onder meer dat het politieke primaat wordt aangetast en dat een ambtelijke fusie vaak is bedoeld om moeilijke keuzes uit de weg te gaan, zoals gemeentelijke herindeling. ‘Het grootste van de vele bezwaren die er tegen ambtelijke fusies zijn, is dat het lokale bestuur buiten werking wordt gezet’, stelt Hans Engels, hoogleraar staatsrecht/decentraal bestuur aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘De raad staat op afstand en heeft nauwelijks instrumenten om zijn werk naar behoren te doen. Het is een uitholling van de politieke verantwoordelijkheid van raad en college.’

Vierde macht

‘Ambtelijke fusie is een waardeloos, slecht en abject model’, vindt Friso de Zeeuw praktijkhoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft en directeur Nieuw Markten BPD. ‘Samenwerking tussen gemeenten is onontkoombaar, maar zodra de hulpstructuur hoofdstructuur wordt, ga je de fout in. Als gemeentebestuur word je klant van een ambtelijke organisatie’, stelt De Zeeuw, die ook twintig jaar actief is geweest in gemeente- en provinciepolitiek. Zowel Engels als De Zeeuw vinden de toenemende macht van ambtenaren een probleem. ‘Het college bepaalt niet meer welke prioriteit aan welke beleidsonderdeel wordt gegeven, maar de leiding van de ambtelijke organisatie. Dat is een zeer groot probleem’, aldus Engels.

Klik hier voor een overzicht van functionerende ambtelijke fusies (tabel 1), toekomstige/beklonken ambtelijke fusies (tabel 2) en gemeenten die ambtelijke fusie onderzoeken/overwegen (tabel 3). 

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur van deze week (nr 21) (inlog)