Een beetje corrupt niet zo heel erg in Roemenië

Dat Roemeense ambtenaren van de regering straffeloos tot bijna 45.000 euro aan giften zouden mogen aannemen, ging de aan corruptie gewende bevolking te ver. Voor de Nederlandse ambtenaar ligt die grens bij 50 euro.

Over de grens
In de rubriek Over de grens beschrijven we bijzondere ontwikkelingen in het buitenland op het gebied van ambtenaren en bestuur.

Honderdduizenden Roemenen gingen begin februari de straat op om te protesteren tegen een amnestieregeling voor corruptieverdachten. Officieel was de regeling bedoeld om het cellentekort in het land tegen te gaan. Maar in de praktijk leek de wet er meer op gericht om corrupte ambtenaren de hand boven het hoofd te houden. De wet behelsde immers dat ambtsmisbruik alleen nog strafrechtelijk zou worden vervolgd wanneer het ging om een bedrag van 200.000 Roemeense leu, ofwel een kleine 45.000 euro.  

Dit leidde tot massademonstaties. De regering van premier Sorin Grindeanu zei ‘de stem van de straat gehoord te hebben’ en trok schielijk de wet, die een dag daarvoor per decreet was aangenomen, weer in. De Roemeense minister van Justitie Florin Iordache heeft na de massademonstraties zijn ontslag ingediend. Hij was het die het wetsontwerp had ingediend dat corruptie door ambtenaren minder streng zou bestraffen.

De Roemeense premier overleefde vervolgens wel een motie van wantrouwen in het parlement. Nu is de Roemeense regering voornemens om een nieuwe, aangepaste wet door het parlement te loodsen. Wel merkte de premier nog op dat er met de wet eigenlijk weinig mis was, maar dat de bevolking door slechte communicatie de regeling niet goed had begrepen.

Transparancy international
De vraag is of het inderdaad de bevolking was die het niet begreep. Roemenië is volgens Transparancy International een van de meest corrupte landen van Europa, al doen Griekenland, Italië en Bulgarije het nog net een tandje slechter. Veel vertrouwen hebben de Roemenen niet in hun overheid. Bij de parlementsverkiezingen in december vorig jaar nam krap één op de drie stemgerechtigden de moeite om van het kiesrecht gebruik te maken.

Geen leu te veel in Nederland
Nederland staat op nummer 5 van de Europese landen en nummer 8 op de wereldranglijst van minst corrupte landen. Hier staat het de ambtenaar niet vrij om straffeloos een halve ton op te strijken. Maar wat mag de Nederlandse ambtenaar wel accepteren? Een algemeen verbod op het accepteren van cadeaus en giften is er niet, zo blijkt uit de richtlijnen in het Algemeen Rijksambtenarenreglement. Dat zou niet zinvol zijn, want ‘voorkomen moet immers worden dat de ambtenaar door het weigeren van een geschenk de grenzen van de hoffelijkheid overschrijdt.’

In de CAR-UWO, de arbeidsvoorwaardenregeling voor gemeenten, is duidelijk omschreven dat het de ambtenaar verboden is zonder toestemming van het college giften aan te nemen. Wanneer geeft het college wel en niet toestemming en wat valt er onder een gift? Daarover geeft de gedragscode voor ambtenaren meer duidelijkheid. Een geschenk mag in ieder geval de ambtenaar niet beïnvloeden in zijn onafhankelijke opstelling. Geld aannemen is sowieso taboe. Een geschenk mag wel, mits dat niet meer waard is dan 50 euro. Ieder geschenk moet worden gemeld bij de gemeente, meestal bij de direct leidinggevende, want in principe is de gemeente en niet de ontvanger eigenaar van de gift. Ook geschenken die zijn aangeboden maar niet geaccepteerd moeten worden gemeld. En veel gemeenten hanteren een gedragscode voor ambtenaren waarin is geregeld dat geschenken binnen het eigen team worden verdeeld.

Ook zo’n gedragscode geeft nog niet in alle gevallen duidelijkheid. Want wat als je als ambtenaar wordt uitgenodigd voor een evenement waarvoor gewone bezoekers honderd euro toegang moeten betalen? In dat soort gevallen moet de ambtenaar bij zichzelf te raden gaan. Is het een belangrijk netwerk-evenement voor de gemeente? Heeft degene die het aanbiedt er belang bij dat de ambtenaar hem of haar in een positief daglicht ziet? En om eventuele integriteitsrisico’s af te dekken is het van belang dat de leidinggevende op de hoogte is van het bezoek aan het evenement. In ieder geval moet de ambtenaar altijd alert zijn op schending van integriteitsrisico’s. De grens is soms vaag, maar ligt wel heel ver weg van de 200.000 Roemeense leu.