‘Corruptie in Nederland een te licht bestraft delict’

Frauderende lokale bestuurders kunnen in Amerika rekenen op langdurige celstraffen. In Nederland kwam Jos van Rey weg met een taakstraf van 240 uur. ‘Het is tijd dat we ook in Nederland corruptie, vriendjespolitiek en belangenverstrengeling serieus nemen’, stelt algemeen directeur Anne Scheltema Beduin van Transparancy International in een essay in Binnenlands Bestuur.

Scheltema Beduin nam het Van Rey-vonnis nader onder de loep. Eerder dit jaar werd de Roermondse wethouder Jos van Rey veroordeeld vanwege corruptie, ‘verkiezingsgeknoei’ en het schenden van de geheimhoudingsplicht van de vertrouwenscommissie. ‘Ondanks de stevige delictsomschrijving volgde een taakstraf van 240 uur’, aldus Scheltema Beduin. ‘Een strafmaat die licht te noemen is.’

Omkopingsbedragen
Een duidelijk signaal ontbreekt volgens haar dat corrupt gedrag niet acceptabel is in onze samenleving. ‘Bij de motivatie van de straf wordt het vertrouwen van burgers in politici wel benoemd: “De verdachte heeft daardoor niet gehandeld als een integer politicus en zo het vertrouwen in de integriteit van het openbaar bestuur geschaad. Dat geldt voor de corruptiefeiten maar eigenlijk net zo goed voor het lekken uit de vertrouwenscommissie en het gerommel met de volmachten.” Dit gegeven “weegt [mee] bij de beoordeling van de vraag hoe erg het bewezenverklaarde is”. Maar hoe erg dit dan is, daar zwijgt de rechtbank verder over, ook bij het bespreken van de strafmaat.’

Wel wordt ingegaan op straf-verminderende factoren, zoals de geringe omkopingsbedragen en de niet “enorme winst” van de projectontwikkelaars en bijvoorbeeld de leeftijd van de verdachte.
De rechtbank concludeert: “Gelet op de wijze waarop de rechtbank tegen de feiten aankijkt, is een gevangenisstraf niet op zijn plaats zodat de enig passende straf de maximaal mogelijke onvoorwaardelijke taakstraf is die het Wetboek van Strafrecht toestaat.”

Vragen
‘Het is een conclusie die enkele vragen oproept’, aldus Scheltema Beduin. ‘De rechter kijkt naar de ernst van het misdrijf, eventuele wettelijke kaders, de omstandigheden van het misdrijf en de leeftijd en voorgeschiedenis van de dader. Interessant is dat de rechtbank in de Van Rey-zaak met name heeft gekeken naar de laatste twee categorieën: de omstandigheden van daad en dader. Maar hoe zit het met de eerste twee categorieën?’

Een handvat hiervoor bieden volgens haar de LOVS-afspraken over fraude, waaronder blijkens de toelichting ook corruptiefeiten worden geschaard. Als basis voor de berekening van de strafmaat wordt het benadelingsbedrag genomen. Een snelle berekening komt uit op ten minste 25.000 euro aan genoten giften, hetgeen zou moeten staan voor twee tot vijf maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf of taakstraf. Vervolgens wordt een flink aantal factoren opgesomd die de straf zowel kunnen vermeerderen als verminderen.

In het Van Rey-vonnis zijn volgens haar de volgende factoren niet meegenomen: de duur van de gedraging, de mate waarin de verdachte door de overtreding voordeel heeft verkregen, de vraag of de verdachte de gedraging uit eigen beweging heeft beëindigd, de mate waarin het ontstane nadeel ongedaan is gemaakt, of de verdachte een natuurlijke persoon of een rechtspersoon betreft, de mate waarin de verdachte medewerking heeft verleend aan het onderzoek, de mate waarin de gedraging heeft geleid tot marktverstoring, de financiële draagkracht van de verdachte, het type slachtoffer (bijvoorbeeld professional, leek of overheidsinstantie), de rol van het slachtoffer bij de gedraging en tot slot de vraag of aan de verdachte een bestuursrechtelijke maatregel is opgelegd. ‘Dan blijft nog over “de mate waarin door de gedraging het vertrouwen in de markt is geschaad”. Dit bestanddeel is zoals eerder genoemd wel meegenomen, maar niet echt meegewogen’, stelt ze.

Slachtoffers
‘Het is opvallend dat een eerste inventarisatie oplevert dat alleen die factoren die straf-verminderend uitpakken voor Van Rey lijken te zijn meegewogen in het bepalen van de strafmaat door de rechter. Van de niet meegewogen straf-vermeerderende factoren zijn met name de mate waarin door de gedraging het vertrouwen in het bestuur is geschaad, het (type) slachtoffer en de mate waarin de gedraging heeft geleid tot marktverstoring, juist zeer relevant en vaak onderbelicht wanneer het gaat om corruptiefeiten.’

Nog te vaak wordt corruptie volgens haar gezien als victimless crime. ‘Corruptie is geen victimless crime, maar een fenomeen dat slachtoffers en schade tot gevolg heeft. Deze schade zit bijvoorbeeld in de kwaliteit van geleverde diensten of goederen en de daarvoor gerekende (te hoge) kosten, of in de verstoring van een eerlijke marktwerking. Hoewel de ondermijnende werking van corruptie langzamerhand door diverse instanties wordt onderkend, heeft deze gewaarwording duidelijk nog niet haar weg gevonden naar alle geledingen van de overheid. Het niet expliciet benoemen – en vooral meewegen – van de belangen van mogelijk gedupeerde andere projectontwikkelaars, Nederlandse burgers die meebetalen aan corruptie en ­– misschien wel het meest belangrijk – de schade die wordt toegebracht aan het vertrouwen van burgers in het objectief en zakelijk functioneren van ambtenaren, is een omissie.’

Duidelijk signaal
Scheltema Beduin: ‘Elders in de wereld is men niet alleen bereid een duidelijk signaal af te geven, maar dit bovendien kracht bij te zetten met stevige veroordelingen. Het is tijd dat we ook in Nederland corruptie, vriendjespolitiek en belangenverstrengeling serieus nemen. Juist in een klein land, met het poldermodel, vergaande publiek-private samenwerking en het actief bevorderen van het dragen van verschillende petten (bijvoorbeeld in de Eerste Kamer) is het belangrijk scherp te hebben waar de grenzen liggen op het gebied van integriteit en wat een acceptabele bestuurscultuur behelst.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 24 van deze week (inlog)