Blijf cdk benoemen bij Koninklijk Besluit

De commissaris van de koning (cdk) moet blijvend worden benoemd bij Koninklijk Besluit. Gezien onder meer de rijkstaken die een cdk heeft, liggen rechtstreekse verkiezingen door Provinciale Staten niet voor de hand. Overwogen kan worden Provinciale Staten een vetorecht te geven.

Andere aanstellingswijze

Dat betoogt Joop van den Berg, emeritus hoogleraar aan de Universiteiten van Leiden (parlementaire geschiedenis) en Maastricht (parlementair stelsel) in zijn essay over commissaris en constitutie. De taken van een cdk zijn wezenlijk anders dan die van een burgemeester en vragen om een andere aanstellingswijze. Daar wordt bij het wetsvoorstel tot deconstitutionalisering van de aanstellingswijze van de commissaris van de koning en van de burgemeester geen rekening gehouden, maar dat zou wel moeten, vindt Van den Berg. Het ambt van commissaris van de koning heeft zijn eigen karakter en opdracht. Een cdk is geen burgemeester van de provincie. Het essay wordt maandagmiddag overhandigd aan minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren. Het is geschreven in opdracht van de Kring van commissarissen. De cdk's onderschrijven in hoofdlijnen het betoog van Van den Berg.

Veto

Bij de benoeming van de cdk bij Koninklijk Besluit (KB) zal, net zoals nu gebeurt, een vertrouwenscommissie vanuit Provinciale Staten betrokken moeten worden. ‘Die raadpleging zou moeten gaan over het profiel van de commissaris, dat per provincie immers kan verschillen, en over een beperkt aantal personen door de minister bij de commissie aan te dragen’, schrijft Van den Berg. Overwogen kan worden de Staten een recht van veto te geven. Zo’n recht hebben de Staten nu niet. ‘Aan de Staten kan immers geen commissaris worden opgedrongen, maar een volledig vrije keuze van een ambtsdrager met belangrijke rijkstaken – zoals de beoordeling van de kwaliteit van burgemeesterskandidaten – ligt evenmin voor de hand.’

Deconstitutionalisering

Aanleiding voor het essay is de behandeling van de Eerste Kamer tot deconstitutionalisering van de aanstellingswijze van de commissaris van de koning en van de burgemeester. Als de benoeming van beide gremia uit de Grondwet worden gehaald, wordt daarmee de weg vrijgemaakt voor een andere benoemingswijze. Naar verwachting wordt het wetsvoorstel voor de zomer plenair behandeld. De kans is groot dat een meerderheid van de Eerste Kamer zal instemmen met het wetsvoorstel, verwacht Van den Berg.

Wachter rechtstaat

‘Dat zou echter niet moeten betekenen dat voor het ambt van commissaris dezelfde wettelijke consequenties worden getrokken als reeds jaren voor de burgemeesters worden bepleit.’ Daarbij doelt hij op de ideeën die leven om de burgemeesters rechtstreeks door de raad of door de bevolking te laten kiezen. ‘Gelet op de aard van zijn ambt ‘tussen de overheden in’ als bemiddelaar, af en toe als arbiter en als wachter bij de rechtsstaat, derhalve als het ‘bestuurlijke kraakbeen’ bij uitstek, ligt net als bij de rechterlijke macht verkiezing, rechtstreeks of door de staten, niet in de rede. De commissaris kan het beste blijvend worden benoemd bij KB.’

Burgemeestersbenoeming

Los van de andere taken die een cdk heeft ten opzichte van de burgemeester, is er volgens Van den Berg nog een andere reden om de benoemingswijze van de cdk niet via verkiezingen te laten verlopen. De cdk zal mogelijk ook in de toekomst een rol blijven spelen in de benoeming van burgemeesters. Ook al wordt de kroonbenoeming voor burgemeesters uit de Grondwet gehaald, het is nog niet duidelijk wat daarvoor in de plaats komt. ‘De procedure kan zelfs identiek blijven aan de huidige’, aldus Van den Berg.

Integriteit

Maar ook als later wordt besloten tot benoeming van de burgemeester door de gemeenteraad, dan nog heeft de cdk een rol. ‘De commissaris zou kunnen worden belast met de bevoegdheid de integriteit en bestuurlijke kwaliteit van kandidaten te beoordelen, bij voorbeeld met behulp van AIVD-onderzoek of gebruikmaking van de Wet Bibob.’ Tevens zou wettelijk kunnen worden vastgelegd dat de commissaris toeziet op het verloop van de burgemeestersverkiezing, ‘eventueel voorzien van een bevoegdheid tot schorsing van de burgemeestersverkiezing.’