'Bezuinigen door gemeentelijke herindeling is drijfzand'

Gemeentelijke herindeling heeft geen enkele invloed op de overheidsfinanciën of de gemeentelijke efficiency. Gemeentelijke samenwerkingsverbanden werken zelfs ondoelmatigheid in de hand. ‘Na herindeling dalen de uitgaven niet en de voorzieningen worden ook niet beter’, zegt onderzoeker bij Pro Facto in Groningen en promovendus  Bieuwe Geertsema.

Drijfzand
Minister Plasterk dacht bij zijn aantreden een miljard te kunnen bezuinigen door schaalvergroting. ‘Totaal niet te bewijzen, drijfzand’, zegt Geertsema (36), die op 5 januari in Groningen promoveert op het proefschrift The economic effects of municipal amalgamation and intermunicipal cooperation. Geertsema onderzocht de effecten van gemeentelijke herindelingen tussen 1997 en 2011. De promovendus: ‘Herindeling levert geen geld op en de publieke voorzieningen worden er ook niet beter van. Je zou namelijk nog kunnen denken dat fusering wellicht niet tot lagere kosten leidt, maar wél tot verbetering van de voorzieningen. Om dat laatste te onderzoeken, hebben we de waarde van de huizen voor en na een gemeentelijke herindeling bekeken. Als huizen meer waard worden, dan is het kennelijk aantrekkelijker om daar te wonen. Daar vinden we niets van terug. De conclusie is dat herindeling totaal geen effect heeft op het voorzieningenniveau.’

Samenwerking

Bieuwe Geertsema laat in zijn proefschrift niet alleen zijn licht schijnen over gemeentelijk herindeling, maar ook over intergemeentelijke samenwerking. Net als bij gemeentelijke fusies zijn ook bij samenwerkingsverbanden negatieve financiële effecten aangetoond, aldus Geertsema. ‘We hebben leningen vergeleken die gemeenten en samenwerkingsverbanden hebben afgesloten bij de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) en daarbij alle factoren gecontroleerd die van invloed kunnen zijn op de door de bank gevraagde rente. Het blijkt dat samenwerkingsverbanden 4 procent hogere kosten hebben voor identieke leningen.’

Controle

Volgens Geertsema lenen samenwerkingsverbanden tegen een hogere rente, omdat ze minder efficiënt werken door verminderde controle vanuit het lokaal bestuur. Promovendus Geertsema: ‘De ambtelijke organisatie komt op grotere afstand te staan van het lokaal bestuur en daarmee ontstaat een verminderde prikkel om efficiënt te werken. Het gaat daarbij niet alleen om ambtelijke samenwerking, maar om allerlei samenwerkingsvormen zoals afvalverwerking. Op de kerntaak van als afvalinzameling kan best schaalvoordeel worden behaald, maar dit wordt deels teniet gedaan door deze inefficiëntie.’

Alarmbellen

Bieuwe Geertsema voerde zijn promotieonderzoek grotendeels uit in opdracht van het COELO, het Groningse Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden. COELO is regelmatig benaderd door partijen die zich verzetten tegen ophanden zijnde fusering, zo ook door het burgercomité in Haren dat zich verzet tegen fusering met Groningen en Ten Boer. Promovendus Geertsema ‘COELO kwam tot de conclusie dat fusie niet noodzakelijk was. De alarmbellen die zouden moeten rinkelen voordat je een gemeente tot een herindeling dwingt, rinkelden niet. Je zou kunnen denken dat kleinere gemeenten schaalvoordelen hebben, terwijl grotere gemeenten de nadelen ondervinden. Maar dat blijkt ook niet het geval. Denk daarom goed na over herindeling en realiseer je dat je er financieel niets mee opschiet en dat opschaling ook geen doelmatigheidsvoordelen heeft.’