'Bescherming klokkenluiders nog altijd ontoereikend'

Oud-Defensiemedewerker en klokkenluider Fred Spijkers stond vorige week volop in de schijnwerpers. In een wetenschappelijk artikel werd de manier waarop de overheid met hem omgaat als slecht en zelfs kwaadaardig gekwalificeerd. Volgens Elisabeth Lissenberg, die vorige maand afscheid nam als hoogleraar criminologie aan de Universiteit van Amsterdam, staat de zaak-Spijkers niet op zichzelf. 'Ambtenaren die intern misstanden melden, worden niet goed beschermd.' Haar afscheidsrede, die ze medio februari hield, stond in het teken van 'klokkenluiders en verklikkers'.

Schiedam

Lissenberg begon haar betoog niet met Spijkers, maar met de relatief onbekende Harrie Timmerman. Hij werkte als psycholoog voor de politie en bracht, na intern op onbegrip te zijn gestuit, naar buiten dat er fouten zijn gemaakt in de Schiedammer parkmoord. Dat leidde ertoe dat de veroordeelde werd vrijgelaten en de echte dader achter de tralies belandde. 'De betrokken politiefunctionarissen bleven op hun post en de officier van justitie en de advocaat-generaal die leiding gaven aan het gewraakte opsporingsonderzoek maakten promotie', aldus Lissenberg. 'Met Timmerman ging het minder goed: die verloor zijn contract bij de politie, mocht geen contact met collega's meer hebben en kwam in het ziekenhuis terecht wegens levensbedreigende hoge bloeddruk.'

Zoals het Timmerman verging, vergaat het volgens de emeritus hoogleraar veel ambtenaren die misstanden aankaarten. Uitsluiting valt hen ten deel. De klokkenluidersregelingen, die melders van misstanden sinds 2003 beschermen, ten spijt. 'Het principe van al die regelingen is dat misstanden eerst intern moeten worden gemeld. Op zich is dat geen verkeerd uitgangspunt. Het zou echter veel gemakkelijk moeten zijn om naar de onafhankelijke landelijke integriteitscommissie te stappen.'

De oud-hoogleraar wijst erop dat bij deze commissie nauwelijks zaken worden aangemeld. Dat komt doordat alleen in zeer zwaarwegende gevallen een directe stap naar deze commissie mogelijk is. Klokkenluiders zijn dan al ontslagen, ontmoedigd of naar een andere werkgever vertrokken als het moment is aangebroken dat ze bij de landelijk commissie kunnen aankloppen. 'Bij de Commissie Integriteit Overheid en haar voorloper kwamen sinds 2002 31 meldingen binnen. Ze werden alle niet-ontvankelijk verklaard. Dat zegt misschien genoeg.'

Psychische bijstand

Lissenberg is een hartstochtelijk pleitbezorger van een fonds voor klokkenluiders. Iets waar de Tweede Kamer zich ook achter heeft geschaard. Het kabinet is er echter nog altijd geen voorstander van is. 'Beloond hoeven ze niet te worden, zoals in de Verenigde Staten, maar voor een schadevergoeding voor gederfde inkomsten ben ik wel. Ook dient de overheid voor psychische en juridische bijstand te zorgen.'

De criminoloog beschouwt het als een positief signaal dat minister Ter Horst (Binnenlandse Zaken, PvdA) bereid is te onderzoeken hoe zo'n fonds eruit zou kunnen zien. De algemene lijn die Ter Horst sinds haar aantreden heeft ingezet, overtuigt Lissenberg niet. 'Ik vraag me zelfs af of de overheid werkelijk wil dat ambtenaren misstanden makkelijker aankaarten. Ter Horst heeft de evaluatie van de huidige klokkenluidersregeling niet willen afwachten. In plaats daarvan heeft ze de meldlijn Meld Misdaad Anoniem ook voor ambtelijke misstanden opengesteld.' Lissenberg noemt die beslissing 'onverantwoord'. 'Een kliklijn is een slecht middel. Meestal komt de informatie heel gefragmenteerd binnen en als je meer wilt weten dan is terugbellen niet mogelijk.'

Bovendien vergroot het gebruik van anonieme kliklijnen volgens de hoogleraar gevoelens van onveiligheid. 'Als je elk moment verlinkt kunt worden dan is dat niet bepaald plezierig. Een veilige werkomgeving zou juist onderdeel van goed integriteitsbeleid moeten zijn.'