Ambtelijk fuseren helpt alleen kleintjes vooruit

Het fuseren van delen van hun organisaties tot één intergemeentelijke dienst leidt niet per se tot betere dienstverlening, lagere kosten en minder kwetsbaarheid. Dat geldt alleen voor de kleintjes.

Dat concludeert bestuurskundige Laurens Zwaan in zijn proefschrift. Hij promoveert deze week aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. De bestuurskundige onderzocht drie intergemeentelijke sociale diensten.

Bedrijfsmatige overwegingen
Zijn bevinding is dat de dienstverlening bij intergemeentelijke diensten niet goedkoper wordt. Alleen voor de allerkleinste gemeenten geldt dat de dienstverlening iets beter en de kwetsbaarheid minder wordt, zo concludeert Zwaan. Ook stelt hij dat er geen aantoonbare invloed is van de intergemeentelijke manier van organiseren op de waardering door burgers. Zwaan plaatst de bevindingen in de context van ontwikkelingen in het openbaar bestuur. Door druk op schaalvergroting vanuit een kabinet dat grotere gemeenten wil, voelen veel gemeenten zich gedwongen om ambtelijke samenwerking te zoeken. Zo willen ze bestuurlijk onafhankelijk blijven. Maar zij blijven daarbij steken in bedrijfsmatige overwegingen. ‘Hierdoor laten gemeenten kansen liggen,’ stelt Zwaan.

Raad op afstand
Hij waarschuwt ook voor een aantal ongewenste effecten: de gemeenteraad komt bijvoorbeeld meer op afstand te staan. De gemeenteraad vervreemdt namelijk van het samenwerkingsverband. ‘Zij vergeten dat het hun eigen dienst is’, aldus Zwaan. De raad verliest haar greep op het beleidsveld dat door de dienst wordt uitgevoerd. De raad komt meer op afstand en heeft moeite haar rol ten aanzien van het samenwerkingsverband in te vullen, stelt hij. ‘En dat terwijl juist bij de dienst die bestuurlijk verder op afstand staat de raad extra alert zou moeten. De raad heeft daartoe meer mogelijkheden dan raadsleden denken. En vergeet niet dat de gemeente eigenaar blijft, het is de eigen dienst.’

Sociaal beleid
Een ander onbedoeld effect is dat de democratische kaderstelling en controle onder druk komen te staan. Ook wordt de rechtsgelijkheid beïnvloed doordat de politieke afweging over het sociaal beleid verschuift van gemeentelijk naar intergemeentelijk niveau. Dat hoeft niet per se ongewenst te zijn, aldus Zwaan. ‘Als het nieuwe gebied sociaal, cultureel en economisch zo samenhangt dat dit een meer logisch gebied vormt om politieke afwegingen over sociale voorzieningen te maken, dan is dit effect positief. Maar doordat bij het vormen van het samenwerkingsverband alleen naar bedrijfsmatige aspecten wordt gekeken, wordt vergeten wat politiek, juridisch en maatschappelijk een passend gebied zou zijn.’