Affaire Landsmeer lijkt voorbij

Burgemeester Astrid Nienhuis moest voor een andere bestuurscultuur zorgen in Landsmeer. Maar haar twee ervaren wethouders serveerden haar af. Maar ze keerde onverwacht en gesterkt terug.

Dreigbrieven en stenen
Betrokkenen kijken in Binnenlands Bestuur voor het eerst terug op de affaire in Waterland. Bij de geruchtmakende bestuurlijke twist in 2012 kwamen dreigbrieven aan gemeenteraadsleden aan te pas, stenen op auto’s, en een burgemeester die eerst werd afgezet en vervolgens na een bevolkingsoproer weer mocht terugkeren.

Uitwassen
Het begon volgens vier fractievoorzitters met de pensionering van Bert Mewe. Deze PvdA-burgemeester had het initiatief voornamelijk gelaten aan zijn twee door de wol geverfde wethouders Prins (PvdA) en Monteban (VVD). Wie in de gemeente iets wilde regelen, moest bij Monteban zijn. PvdA’er Hans Brosse kan zich wel enige uitwassen herinneren, maar voegt daar meteen aan toe: ‘Het reilde en zeilde allemaal prima.’

Einde aan wethouderscultuur
Toch moest de opvolger van burgemeester Mewe juist aan die ‘wethouderscultuur’ een eind maken. ‘Een anti-Mewe’, vat commissielid André La Fontaine (fractievoorzitter Positief Landsmeer) samen. En die werd gevonden. Haar naam: Astrid Nienhuis, 46 toen, lid van de VVD. Zo populair als Nienhuis echter op straat was, zo moeizaam ging het achter de schermen in het gemeentehuis. Met haar veranderingsagenda stuitte Nienhuis op verzet bij haar medewerkers. Na een om onduidelijke redenen afgeketste gemeentelijke samenwerking met Oostzaan en Wormerland, twee jaar eerder, wilde Landsmeer liefst zelfstandig blijven. Nienhuis zag dat genuanceerder. Haar twee wethouders, die hun autonomie bedreigd zagen, lagen daarbij dwars.

Kansloze missie
Als eenling dolf Nienhuis in het college voortdurend het onderspit. Ook al omdat de gemeentesecretaris doorgaans partij voor de twee wethouders koos. Dus bleek haar veranderingsmissie al snel een kansloze. Nienhuis restte weinig anders dan de patstelling die haar vernieuwing dwarsboomde naar buiten te brengen. Collegepartijen PvdA en VVD schaarden zich in het conflict unaniem achter hun wethouders. Het was Nienhuis die ‘als een olifant door de porseleinkast was gegaan’, oordeelde Monteban (en daarmee zijn VVD-fractie). ‘Buiten was het een topwijf, maar binnen was ze niet in staat om relaties op te bouwen.’ De PvdA was het met hem eens: Nienhuis moest opstappen.

Populair bij bevolking
De in Landsmeer regerende coalitie verkeek zich op één ding: Nienhuis had zich bij de bevolking populair gemaakt. In een ommezien waren er tweeduizend handtekeningen van Landsmeerders verzameld die haar steun betuigden. Midden in de volksopstand die het opstappen van Nienhuis teweegbracht, stapten de VVD-fractieleden Smedeman en Welzenbagh op. In de raadsvergadering hadden ze hun wethouder Monteban eerst nog gesteund.

Vertrek wethouders
Door het opstappen van twee VVD-collega’s schoof de eerder net buiten de boot gevallen Quakernaat net als Van Mil als vanzelf door naar een raadszetel. De voormalige wethouder wilde die rol alleen op zich nemen als hij fractievoorzitter mocht worden. ‘Eigenlijk had ik geen keuze’, zegt Quakernaat. ‘Als ik voor Monteban koos, dreigde Landsmeer volledig onbestuurbaar te worden.’ Dus stuurde de VVD-fractie aan op een vertrek van de wethouders, daarbij geruggesteund door commissaris van de koningin en partijgenoot Remkes die zich in de hele affaire vierkant achter Nienhuis opstelde. Zij  kon per 1 januari 2013 terugkeren als burgemeester.

Zakencollege
Met twee van buiten de gemeente aangetrokken wethouders vormt Nienhuis sindsdien een zakencollege. Samen proberen ze de aanbevelingen die door externe onderzoekers zijn gedaan, zo veel mogelijk in praktijk te brengen. Een binnenkort te benoemen nieuwe gemeentesecretaris moet de ingezette bestuurlijke vernieuwing verder kracht bij zetten. De affaire lijkt voltooid verleden tijd.

Lees het volledige verhaal in Binnenlands Bestuur nr. 17