Achterban meenemen bij formatie

Bij de eerstkomende formatie, na de Kamerverkiezingen van maart volgend jaar, zullen de formerende partijen meer moeite doen om hun achterbannen mee te nemen. Dit om later ‘gedoe’ in de regeringspartijen te voorkomen. Ook zal meer rekening worden gehouden met de krachtsverhoudingen in de Eerste Kamer.

Dat verwachten Carla van Baalen (hoogleraar parlementaire geschiedenis en directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, CPG) en onderzoeker aan het CPG Alexander van Kessel. Zij redigeerden het recent verschenen boek Kabinetsformaties 1977-2012, dat inzicht geeft in de laatste vijftien formaties.

Elke formatie begint met de lessen van de vorige. De laatste formatie in 2012 ging erg snel, stellen Van Baalen en Van Kessel. Het niet betrekken van de achterbannen leverde een opstand op in zowel de VVD (over de inkomensafhankelijke zorgpremie) en de PvdA (over de strafbaarstelling van illegaliteit). Ook de relatie tot de senaat zal meer aandacht krijgen. ‘Hoewel Rutte II de kabinetsperiode uiteindelijk zonder een meerderheid in de Eerste Kamer heeft volgemaakt, ligt het voor de hand dat er dit keer meer naar de krachtsverhoudingen in de Eerste Kamer wordt gekeken.’

Concurrentie
Het behouden van het initiatief, goed kunnen tellen en het achter gesloten deuren (in)formeren zijn cruciaal, ontdekten de onderzoekers van het CPG, onderdeel van de Radboud Universiteit Nijmegen. Politici moeten altijd alternatieve opties voor een meerderheid achter de hand én in de gaten houden. In 1977 ging de PvdA daarmee de mist in en viel buiten de boot, maar was daar in ’89 extra alert op. Nu er zoveel verschillende partijen een coalitie kunnen vormen, zal dit in de komende formatie een belangrijk element kunnen zijn.

Het behouden van initiatief is cruciaal, ook als pogingen in eerste instantie niet slagen, zo leert de parlementaire geschiedenis. De concurrentie moet geen ruimte krijgen. Geheimhouding is een belangrijk signaal voor een succesvolle formatie. Als de vertrouwelijkheid geschonden wordt dan is een formatie ten dode opgeschreven, blijkt uit de historie. Het voortdurende ‘lekken’ uit de onderhandelingen tussen CDA en PvdA in 2003 hebben volgens de onderzoekers bijgedragen aan de mislukking ervan.

De formatie van het kabinet Rutte II was de eerste zonder directe betrokkenheid van het staatshoofd. ‘Het is wellicht beter om deze keer de koning meer te informeren en bij het proces te betrekken.’ Dat past beter bij de traditie dat de Koning mag raadplegen, aanmoedigen en waarschuwen, stellen beiden.

Kabinetsformaties 1977-2012 is voor €34,90 te koop bij Boom Uitgevers.