Aantal Wob-verzoeken in Den Haag flink gestegen

Het aantal verzoeken op basis van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) bij de gemeente Den Haag is in 2014 opnieuw flink gestegen. Vorig jaar kreeg de gemeente 612 Wob-verzoeken binnen, tegen 449 in 2013. Een jaar daarvoor waren dat er nog 237. Ook het aantal ingediende verzoeken tot een dwangsom is in die jaren fors toegenomen, evenals het bedrag aan uitgekeerde dwangsommen – 13.960 euro in 2014. Dat blijkt uit de gemeentelijke ‘Programmarekening 2014’, die dinsdagmiddag openbaar is gemaakt.

Dwangsom
De stijging wordt vooral veroorzaakt door ‘veel-Wob’ers’ die niet uit zijn op informatie, maar een dwangsom. Dat zegt gemeentewoordvoerder Milja de Zwart, die zich onder meer bezighoudt met de afhandeling van Wob-verzoeken. Ook journalisten zijn volgens haar de afgelopen jaren steeds meer gaan ‘Wob’en’. ‘Wel lijken de knip-en-plak-Wob’ers te zijn verdwenen’, zegt De Zwart. ‘Dat zijn mensen die informatieverzoeken verstoppen in lange stukken tekst, die ze bijvoorbeeld van Wikipedia hebben geplukt.’

Veel misbruik
Volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) leidt de Wob tot veel misbruik. Bij een meldpunt van de VNG kwamen in 2013 in twee maanden tijd ongeveer 500 meldingen binnen. De vereniging dringt al langer aan op het schrappen van de dwangsommen. Een Wob-verzoek moet binnen vier weken behandeld worden. Die termijn mag eenmaal met diezelfde periode worden verlengd. Als een bestuursorgaan niet binnen uiterlijk acht weken reageert, kan de vragensteller een dwangsom eisen – oplopend tot maximaal 1.260 euro per verzoek.

8 tot 14 miljoen
Minister Plasterk (PvdA) van Binnenlandse Zaken erkent het misbruik van de Wob. Afgelopen zomer wees hij al op het bestaan van bedrijfjes die uit zijn op het innen van dwangsommen. Binnenlandse Zaken schat de jaarlijkse kosten van het misbruik tussen de 8 en 14 miljoen euro. Naast de uitgekeerde dwangsommen gaat het om de tijd die ambtenaren kwijt zijn aan het behandelen van verzoeken.

Loskoppelen
Plasterk stuurde in december een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer, waarin de Wob wordt losgekoppeld van de Wet dwangsom. Bestuursorganen moeten wel tijdig blijven reageren op informatieverzoeken van burgers. Als zij dat niet doen kan de verzoeker naar de rechter stappen. De Tweede Kamer spreekt naar verwachting binnenkort over het wetsvoorstel van de minister.

Minder lucratief
De Zwart noemt het voorstel ‘hoognodig’. ‘Daarmee wordt misbruik van de Wob minder lucratief. Maar je bent natuurlijk nog niet de mensen kwijt die een Wob-verzoek indienden, omdat ze boos zijn op de overheid.’ Bijna een derde van de bij de gemeente ingediende Wob-verzoeken zijn afkomstig van verkeersovertreders die ‘hun gram willen halen’. De Zwart schat dat ongeveer de helft van alle Wob-verzoeken ‘oneigenlijk’ zijn.

Twee fulltime banen
In 2014 betaalde Den Haag ruim 3.500 euro meer aan dwangsommen dan een jaar eerder (10.377 euro). Maar belangrijker zijn de vele uren die ambtenaren besteden aan de afhandeling van de informatieverzoeken, zegt De Zwart. Volgens haar duurt de behandeling van een Wob-verzoek gemiddeld zeker een dag. ‘Dan heb je het op jaarbasis over minimaal twee fulltime banen. Er zijn veel hoogopgeleide mensen bij het uitzoekwerk betrokken, dus je bent zo een paar ton verder.’

Sterk overdreven
Critici stellen dat het misbruik van de Wob juist erg meevalt. Zij baseren zich onder meer op een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen, waaruit blijkt dat het oneigenlijk gebruik van de wet een gemeente gemiddeld hooguit 1.000 euro per jaar aan dwangsommen kost. Volgens de auteur, hoogleraar Heinrich de Winter, is de opwinding over het massale Wob-misbruik ‘sterk overdreven’, zei hij tegen Binnenlands Bestuur. ‘Niet bepaald een briljant onderzoek’, vindt De Zwart op haar beurt. ‘De uren die ambtenaren kwijt zijn aan het afhandelen van de verzoeken, zijn daarin niet meegenomen. Maar dat is nu juist de grootste kostenpost.’

Fop-verzoeken
De Zwart en haar collega’s pikken ‘oneigenlijke’ verzoeken er vrij snel uit. ‘Als iemand van buiten de stad alles wil weten over bijvoorbeeld de parkeertarieven, dan weet je eigenlijk al hoe laat het is.’ Punt is dat de gemeente ook bij het vermoeden van misbruik volledig en tijdig dient te reageren. ‘Iedereen mag zonder motivatie een Wob-verzoek indienen, ook mensen uit andere steden of het buitenland. En als je informatie hebt, moet je die openbaar maken.’ Daarom reageert de gemeente volgens De Zwart op dezelfde manier op fop-verzoeken als op ‘echte Wob-verzoeken’.

Geen nieuwe documenten
Wel heeft Den Haag geprobeerd de drempel voor ‘Wob-lichters’ te verhogen. Zo staat de stad – net als veel andere gemeenten – niet meer toe dat Wob-verzoeken per mail worden ingediend. Ook is het zaak dat je de inhoud van de wet goed kent, zegt De Zwart. Zo wilde iemand alle e-maildressen hebben die de gemeente in gebruik heeft. ‘Dat verzoek konden we afwijzen. De Wob verplicht alleen tot het openbaar maken van bestaande documenten, niet tot het opstellen van nieuwe documenten.’

Centraal punt
Ook is de gemeentelijke organisatie inmiddels beter ingericht op de afhandeling van Wob-verzoeken dan een paar jaar geleden. Alle verzoeken komen op een centraal punt binnen en worden vervolgens doorgestuurd naar de betreffende gemeentelijke diensten. De overstijgende en ingewikkelde verzoeken gaan naar de Bestuursdienst. Daarnaast werkt de gemeente samen met andere (overheids-)instanties, zoals bijvoorbeeld de politie, om te voorkomen dat er dubbel werk wordt gedaan.

Veelschrijvers
Meerdere gemeenten, zoals Dordrecht en Leiden, wisten de afgelopen tijd ‘veelschrijvers’ via de rechter een halt toe te roepen. Den Haag kiest daar volgens De Zwart bewust niet voor. ‘Onze juristen vinden dat een moeilijk begaanbare weg. Wij hopen dat iemand uiteindelijk uit zichzelf stopt met het misbruik. Het zou al veel schelen als de Tweede Kamer besluit om de financiële prikkel uit de wet te schrappen. Elke euro gemeenschapsgeld die hiermee gemoeid is, vind ik zonde.’