Lerend leiderschap

Het sorry was persoonlijk (‘ik bied mijn verontschuldigingen aan’) en werd op een welgemeende manier door de premier uitgesproken. Een prachtig staaltje leiderschap, als je het mij vraagt. En dat ook nog eens op het hoogste politieke niveau. Rutte toonde zich er open en menselijk door, en liet zien dat hij een moeilijke wending durft te maken.                                                                                               
 

Dit soort voorbeeldgedrag door bestuurders wordt helaas maar weinig vertoond, ook niet in het bedrijfsleven. Terwijl juist daar de topbestuurders doordrenkt zouden moeten zijn van de principes die Peter Senge ons al in 1992 probeerde bij te brengen, namelijk die van de Lerende Organisatie. Kort door de bocht gezegd stelt Senge dat er ruimte moet zijn om fouten te maken. Zonder deze ruimte komen we niet verder; dan verkrampen we en blijven we hangen in oude patronen. Leiders spelen hierbij een cruciale rol. Als zij zeggen dat we fouten mogen maken – als we er maar van leren – maar ze bestraffen die fouten vervolgens tóch, dan gaat de angst regeren.

Deze angst voor fouten is in politieke constellaties groot. Het functioneren van bestuurders in een politieke omgeving ligt dan ook voortdurend onder een vergrootglas. Zij worden direct afgestraft met negatieve berichten in de media en krimpend draagvlak onder de eigen achterban. In zo’n sfeer is het toegeven van fouten alleen iets voor de zeer dommen of de zeer moedigen. Die fouten-angst van bestuurders werkt vervolgens weer door in het ambtenarenapparaat. Daar is het geruststellen van de minister of de wethouder voor sommige ambtenaren bijna een dagtaak. Zij zullen het niet in hun hoofd halen om eens een ‘risico’ te nemen.

‘Risico’s’ kunnen alleen maar leiden tot verwarring en onzekerheid. Waarom willen we dit eigenlijk? Is het écht wel zo’n goed idee? En in een politieke omgeving is er altijd tegenstand, soms van de eigen achterban maar bijna per definitie van oppositiepartijen. En zo houden we met elkaar een verkramping in stand met alle nadelen van dien. We gunnen onszelf en anderen geen ruimte voor een experiment. Alles moet in één keer goed. Zo niet, dan wordt het afgebrand. En uit vrees daarvoor leggen we dan maar stevige verdedigingslinies aan.

Rutte’s voorbeeld laat ons iets anders zien. Als je lef toont, gaat staan voor de gevolgen van je aanpak en vervolgens ten goede bijstuurt, dan zullen mensen dat herkennen maar bovenal zullen ze het waarderen. Niet alleen de inwoners van een land, maar ook de medewerkers van een bedrijf reageren goed op openheid en ruiterlijkheid. Natuurlijk moet het maken van fouten geen schering en inslag worden. Maar een leider die zich op gezette tijden kwetsbaar toont en iets doet met de kritiek die hij heeft gekregen, is een verademing voor ons allen.