Steunpunt Integriteit: griffiers onder vuur
Steeds vaker twijfelen politici en fracties openlijk aan de integriteit van griffiers, gemeentesecretarissen en andere ambtenaren die dichtbij het bestuur staan. Dat is zorgelijk, aldus het Steunpunt Integriteit Politieke Ambtsdragers.
Politici en fracties stellen de integriteit van griffiers, gemeentesecretarissen en andere ambtenaren die dichtbij het bestuur staan steeds vaker ter discussie. Een zorgelijke ontwikkeling, aldus het Steunpunt Integriteit Politieke Ambtsdragers.
Integritisme is risico
Uit de eerste halfjaarrapportage van het steunpunt sinds de oprichting op 1 januari 2015 blijkt volgens adviseur Hans Groot van het steunpunt dat vooral integritisme een risico vormt. ‘Wij volgen dat met zorg en zijn bang voor inflatie van het begrip integriteit.’ Groot ziet nogal eens een onwenselijke vermenging ontstaan van een functioneringsprobleem en een integriteitsprobleem. ‘Daardoor kan een situatie onnodig escaleren en zaken groter worden dan ze daadwerkelijk zijn.’
Speel niet meteen integriteitskaart
Natuurlijk kan sprake zijn van achterstelling van een bepaalde partij, scheefstand in de informatievoorziening of manipulatie door een griffier, maar Groot waarschuwt ervoor bij een dergelijke indruk of bij zulke vermoedens meteen de integriteitskaart te spelen. ‘Dat is niet fair. Als er geen concrete aanwijzingen zijn, bekijk dan eerst het functioneren van de griffier. Een integriteitsonderzoek is erg ingrijpend en levert altijd beschadigde reputaties op.’ Meldingen moeten volgens Groot voldoende concreet en verifieerbaar zijn om een onderzoek of een publicatie te legitimeren. ‘Een griffier is een secretaris voor wie allereerst de normale bescherming voor ambtenaren geldt.’
Integriteit ambtenaren vaker betwijfeld
Niet alleen griffiers, ook de integriteit van andere ambtenaren met een taak dichtbij het bestuur wordt steeds vaker openlijk in twijfel getrokken. ‘Vroeger waren het alleen de politieke ambtsdragers, maar nu ook de griffier, de gemeentesecretaris en andere hoge ambtenaren. Daarin zien we een verschuiving. We moeten kritisch kijken of dat wel de bedoeling is en of we de ondersteuning van het steunpunt daarop kunnen afstemmen.’ Volgens Groot moet iemand onnodige dynamiek zien te voorkomen en een situatie creëren voor een ambtenaar om zich te verbeteren. ‘De burgemeester zou als hoeder van de integriteit die rol moeten pakken, ook als het gaat om het onderscheiden van bestuurlijke en ambtelijke integriteit.’
Onderzoek niet altijd nodig
Een ander aandachtspunt in de rapportage is dat integriteitsonderzoek niet altijd toegevoegde waarde heeft. Soms zijn relevante feiten al bekend of is een politieke ambtsdrager al afgetreden. Besluiten om een integriteitsonderzoek te doen dienen bestuurders weloverwogen te nemen, aldus Groot. ‘Dat kan ertoe leiden dat we die afwegingen samen met de bestuurder afpellen. Wat is de repressieve of preventieve waarde van het onderzoek, afgezet tegen de impact en de kosten?’
49 adviesaanvragen
Het steunpunt ontving 49 adviesaanvragen tot 1 juli 2015, met name van bestuurders uit het lokale domein. Vanwege hun grote aantal spannen gemeenten hierbij vanzelfsprekend de kroon, maar ook vanuit provincies en waterschappen kwamen aanvragen. ‘Bij provincies is vaak meer expertise rond de kabinetschef. Bij gemeenten en waterschappen is dat minder’, aldus Groot. Adviesaanvragen gaan met name over belangenverstrengeling en nevenactiviteiten. Bestuurders houden in het proces zelf de regie en geven aan in welke mate ze advies nodig hebben. De inzet van het steunpunt verschilt dan ook per aanvraag. De ene keer volstaat een duidend telefoontje, andere keren komen de onderzoeksvraag, keuze van de onderzoeker en publiciteit en nazorg van een incident aan bod.
Politici durven door de ontwikkelingen van de laatste jaren dus wel eerder en meer over de eerlijkheid, betrouwbaarheid en eventuele belangenverstrengeling van ambtelijke medewerkers te beginnen. Goede zaak, meer transparantie, meer preventie. Maar andersom moet dat straks ook nog beter gaan. Dat leidt dan al doende weer tot meer evenwicht en vertrouwen, zoals het hoort.
Interessante ontwikkeling is tevens dat zelfs de integriteitonderzoekers tegenwoordig op hun (niet) integer gedrag worden aangesproken en zo nodig afgerekend voor de (tucht)rechter. Hij die zich heiliger dan de paus noemt en anderen ongenaakbaar afrekent op integriteitfalen komt nu zelf in de problemen door broddelwerk of zelfs vooringenomen gerommel door niet objectief en niet-integer onderzoek (vriendjespolitiek bij de onderzoekers van vriendjespolitiek, jawel het bestaat). Een prima trend ook.
Kortom, het openbaar bestuur is op weg naar een situatie van ‘rondom’ een betere professioneel-kritische instelling op integer werken, meer bewustwording en transparantie, en meer preventie dus. Waar de burger dus eigenlijk recht op heeft voor zijn dure belastinggeld waar al die ambtelijke en bestuurlijke systeempjes op mogen draaien om de burger te dienen. En welke politicus kan zich daar nou terecht bezorgd om maken? Dat zijn dan niet de goeden! Hetzelfde geldt voor onderzoekers en adviseurs van een steunpunt op integriteitgebied. Gebeurt er nou eindelijk een was waardoor de zaak los komt gaan zij de zaak weer doen dimmen. Ik zou een steunpunt ten dienste van de politieke ambtsdragers als ambtenaar in elk geval niet vertrouwen als ik op een zaak zou stuiten, want niet onafhankelijk en onpartijdig genoeg (zie boven; het wachten is op de Tweekapper).