‘Ondernemingsraad aan vernieuwing toe’

De Ondernemingsraad (OR) bij overheden is toe aan vervanging. De huidige raden worden bevolkt door ouder personeel en beperken zich vaak tot juridische haarkloverij. Nieuwe aanwas heeft daar geen trek in. Dat moet anders, aldus de makers van het boek ‘Wie kust de OR wakker?’

Geen zuur gezicht
‘Mensen moeten geen zuur gezicht meer trekken bij het horen van het woord “OR”, vat Marloes Pomp, redacteur van het boek ‘Wie kust de OR wakker’ (19 perspectieven op de veranderingen bij
de overheid en het effect op arbeidsverhoudingen). Hierin bepleiten bestuurders, OR-leden en andere overheidsexperts waar het naartoe moet met de medezeggenschap bij de overheid. ‘Het beeld dat eruit naar voren komt is dat de OR zijn langste tijd heeft gehad en dat we op zoek moeten naar nieuwe moderne manieren van participatie. De schrijvers bieden hier allemaal verschillende oplossingen voor’, aldus Pomp.

Saai imago
De OR stamt nog uit de industriële tijd waarin verhoudingen tussen werkgevers en werknemers anders waren, antwoordt Pomp op de vraag wat er mis is met de huidige OR. ‘Het heeft een saai imago. Ambtenaren hebben er nu geen interesse in en onttrekken zich eraan, terwijl ze wel voor medezeggenschap zijn. We  moeten een betere constructie bedenken en ambtenaren moeten zelf bedenken hoe ze dat vorm willen geven.’

Pilots
Samen met het A&O fonds houden Pomp en medesamensteller en OR-adviseur Bob Vermaak een aantal pilots om deze nieuwe vormen van participatie te ontwikkelen. ‘Dat kan bijvoorbeeld door een specifieke functie te creëren, de Chief Participation Officer. Andere opties zijn een jury-model of iedereen OR-lid te maken.’ Studenten van de universiteit van Tilburg onderzoeken het effect van alle pilots die worden gehouden bij ministeries en verschillende gemeenten, waaronder Zwolle, Hengelo en Bloemendaal. ‘Medezeggenschap in een dag is ook een proef die in de gemeente Hoorn wordt gehouden. Via de “scrum-methode” komen ze dan in een dag tot een advies. Maar er is niet per se één manier.’

Behoefte aan grote lijnen
Doordat de OR in al die jaren niet is veranderd heeft het bestuur er ook mee leren omgaan. ‘Iedereen die ik binnen de overheid spreek over de OR herkent het. Er is nu een rijksbrede OR in oprichting. Het blijft een heel juridische omgeving, waar veel strijd is. Ambtenaren hebben daar geen trek in en bestuurders hebben meer behoefte aan grote lijnen. Het zelfbewustzijn van de OR moet groter worden, maar het moet vooral leuker worden. Inderdaad geen zuur gezicht meer bij het woord OR.’

Ga juiste gesprek aan
OR-adviseur Bob Vermaak wijst erop dat de volwassenheid van een OR ook blijkt uit het feit of ze op strategisch niveau het juiste gesprek voeren met de bestuurder. 'Als het UWV de opdracht krijgt om de eerste drie maanden na inschrijving online dienstverlening te doen, maar de organisatie is er nog niet klaar voor, dan kun je als OR kijken naar het systeem of de gevolgen voor de medewerkers, maar beter is het dan het gesprek aan te gaan of eht een verbetering is voor de burger of slechts een bezuiniging.'

OR-leden mandateren
Volwassener zou een OR ook kunnen opereren door een gemeentesecretaris of secretaris-generaal uit te dagen hun eigen opvatting te geven over beleid in plaats van te opereren als politiek adviseur. 'Denk na waarom je bepaald beleid maakt.' Nu beleidsvragen complexer worden, kan ook het kiezen van een OR beter. 'Een andere organisatie stelt andere eisen. Niet iedereen kan het. Je zou ervoor kunnen kiezen te loten of iemand met bepaalde expertise te mandateren. Dat geeft hem dubbele legitimiteit en vertrouwen.

Volwassen relatie met bestuurder
Een andere optie is om niet voor drie jaar een OR te kiezen, maar een dagelijks bestuur en daarnaast een wisselende samenstelling van experts. Daardoor krijg je een meer volwassen relatie met de bestuurder en een betere dialoog.' Toch blijft het een zoektocht, omdat je als OR-lid zowel ambtenaar als vertegenwoordiger bent en de gemeentesecretaris je leidinggevende. 'De politiek vindt dat ook lastig. Maar ambtenaren moeten kunnen aangeven dat beleid suboptimaal is. Medezeggenschap kan die belangrijke rol spelen.'

Het boek ‘Wie kust de OR wakker?’ verschijnt naar verwachting op 1 november bij uitgeverij Maklu.