Eerste vrouwelijke burgemeester was 'lastig wijf'

‘Ons Moeder’ werd Truus Smulders-Beliën liefkozend door de burgers van de toenmalige gemeente Oost-,West,- en Middelbeers genoemd. Precies 70 jaar geleden stelde minister Beel haar als allereerste vrouwelijke burgemeester aan in Nederland. Ondanks die primeur was Truus niet een toonbeeld van een progressieve feminist. Zo vond de KVP-politica dat een goede huisvrouw in principe niet buitenshuis moest werken. Tenzij er een goede reden voor was, zoals in haar geval.

Heilige taak

‘Persoonlijk ben ik tegen huisvrouwen die een beroep uitoefenen,’ meldde ze daarover in een interview, ‘maar als moeder de taak van vader over moet nemen verandert dat de zaak.’ En dat scenario sloeg op haar situatie. Haar man Jan Smulders was 18 jaar burgemeester van de Noord-Brabantse gemeente toen de Duitsers hem fusilleerden wegens verzetsactiviteiten. Jan was de vierde generatie Smulders die burgemeester van de gemeente Oost-,West,- en Middelbeers (tegenwoordig Oirschot) was. Na zijn dood zag Truus daarom een heilige taak voor zichzelf neergelegd en stuurde een sollicitatiebrief naar Koningin Wilhelmina. En met succes, in 1946 nam Truus de bestuursfunctie van haar overleden man over.
 
Alleenstaande moeder 

‘Het is niet ondenkbaar dat ze in eerste instantie gewoon voor brood op de plank wilde zorgen,’ vertelt Marianne Boere van Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. ‘Per slot van rekening was ze ineens een alleenstaande moeder van vier kinderen. En een baan buitenshuis was haar ook niet vreemd,’ vertelt Boere. ‘Dat wil zeggen: tot haar huwelijk op haar 30e jaar. Ze doorliep de mulo en de kweekschool en was van 1924 tot 1932 onderwijzer op een lagere school. Nadat ze trouwde met burgemeester Jan Smulders nam ze ontslag. Dat was toen gebruikelijk, pas in de jaren zeventig werd die gewoonte afgeschaft.’

Ook gemeentesecretaris
Het beroep van burgemeester werd in die jaren voor het gemak gecombineerd met die van gemeentesecretaris. En daar wrong in eerste instantie de schoen. Marianne Boere: ‘Critici vonden dat ze te weinig ervaring met de gemeenteadministratie had. Maar de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, Louis Beel tilde daar niet zo zwaar aan,’ vertelt de onderzoeker. ‘Tijdens het sollicitatiegesprek met hem zei Truus dat ze wat betreft haar capaciteiten “een groot vertrouwen in God had”.

Eerste DAF
Twintig jaar lang was ‘Ons Moeder’ de enige vrouw in Nederland die het ambt van burgemeester bekleedde. En met succes, ze was populair in haar gemeente en ver daar buiten. ‘Een bewijs daarvan is wel dat ze de allereerst geproduceerde DAF personenauto kreeg,’ vertelt Boere.  ‘Een deel van het geld daarvoor was bij elkaar gebracht door de inwoners van haar gemeente. Zo kon ze voortaan zelfstandig ook de buitengebieden van haar gemeente bereiken.’

Goede huisvrouw
Ondanks haar belangrijke bestuurspositie liet zich ze zich ook graag voorstaan op haar deugden van een goede huisvrouw. Zo had ze eens een persbijeenkomst bij haar thuis, vertelt Marianne Boere, maar ze was gevloerd door de griep. ‘Ze liet zich daardoor niet weerhouden de journalisten van een maaltijd te voorzien en ze te woord te staan vanuit haar -frisgewassen- bed. Journalisten schreven in 1953 bewonderend “hoe helder het tafellaken op haar ziekbed oogde en hoe heerlijk de portie konijn met appelmoes en chocoladevla smaakte.”

'Lastig wijf'
Toch beperkte de rol van Truus Smulders-Beliën zich zeker niet tot de bühne. Niet voor niets werd ze in Den Haag ‘een lastig wijf’ genoemd. ‘Ze wist goed waar ze mee bezig was, en kon opvliegend zijn,’ vertelt Boere. ‘Toen een naturistenvereniging een stuk land kocht om daar te gaan recreëren, brak ze persoonlijk in op het terrein om te zien wat daar gebeurde. Ook liet ze duidelijk weten dat ze hoopte dat iemand de boel daar in de brand zou steken, omdat naakt recreëren haar een gruwel was,’ vertelt ze. ‘Dus het beeld van alleen een gemoedelijke Brabantse moeder klopt niet helemaal. Ze was echt wel een pittige vrouw.’

Slecht gesteld

70 jaar na dato zijn vrouwelijke burgemeesters nog steeds uitzonderlijk, vier op de vijf burgemeesters is man. Bij de dertig 100 duizend+ gemeenten is het nog veel slechter gesteld, daar bekleedt slechts één vrouw het ambt. Europees gezien bevindt Nederland zich dan ook in de onderste regionen qua vertegenwoordiging van vrouwen in lokale politiek.