Personeelsmanagement straks niet meer nodig

Lang duurt het niet meer of personeelsmanagement is overbodig. Dat stelt Ben Ligteringen, oud-hoofdredacteur van het blad voor personeelswerk PW in zijn proefschrift ‘The Maintenance Crew For The Human Machinery’, waarop hij vorige week promoveerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Het proefschrift belicht de geschiedenis van het personeelsmanagement in Nederland tussen 1950 en 2000. In zijn proefschrift besteedt Ligteringen uitgebreid aandacht aan de erosie van de bedrijfsethiek, die volgens hem een rechtstreeks gevolg is van de opkomst van de virtuele economie. ‘Niet voor niets hebben we vanaf de eeuwwisseling zoveel financiële schandalen meegemaakt: Enron, Parmalat, de banken en recent nog Vestia en andere woningcorporaties.’ 

Ligteringen onderbouwt zijn stelling met de klassieke economische theorie van conjunctuurgolven, vooral bekend door de econoom Kondratieff. Ligteringen: ‘Volgens die theorie hadden we in de jaren negentig een periode van economische neergang moeten hebben. Het omgekeerde was echter het geval: de jaren negentig brachten ongekende groei. Dat komt omdat de virtuele economie de reële economie inmiddels voorbij was gestreefd. In de virtuele economie is alle activiteit gericht op winst maken door middel van manipulatie van verwachtingen. Dit heeft grote gevolgen gehad voor de machtsverhoudingen binnen de organisatie: het principe van de aandeelhouderswaarde is de uitkomst van de dominantie van de belangen van het kapitaal boven die van andere stakeholders. De bedrijfs­ethiek is daardoor op de achtergrond geraakt en in plaats daarvan hebben we een opmars gezien van het aandeelhouderskapitalisme.’

‘Om de aandeelhouders tevreden te houden, moet de winst steeds verder worden opgeschroefd, wat leidt tot intensivering van het arbeids­proces. De technologische ontwikkelingen gaan niet snel genoeg om te kunnen voldoen aan de steeds hogere productiviteitseisen die managers aan hun medewerkers stellen, en dat betekent dat er steeds harder gewerkt moet worden. Deze ontwikkeling staat haaks op de historische doelen van het personeelswerk, en zal er uiteindelijk mede toe leiden dat het vak verdwijnt.’

Ligteringen schetst twee scenario’s voor het einde van HRM. Het eerste gaat ervan uit dat werknemers zichzelf steeds meer zullen ontwikkelen tot zelfstandig werkende professionals. De werknemer werkt niet langer in dienst van een kapitalist, hij is zelf een kapitalist geworden die zijn kennis en kunde verhuurt in een ruilrelatie met een andere kapitalist: de werkgever. Ligteringen: ‘Dit is het optimistische scenario, dat uitgaat van een zekere gelijkwaardigheid tussen werkgever en werknemer. Maar daarbij heb je geen personeelswerk meer nodig.’

Het pessimistische scenario gaat uit van een steeds verdere afbrokkeling van het arbeidsbestel in de westerse wereld. Het aantal werknemers met een contract voor onbepaalde tijd loopt sterk terug en de flexibilisering van de arbeidsmarkt – via zzp-constructies, uitzendwerk, detachering en payrolling – stijgt in razend tempo. ‘De onderneming verandert hoe langer hoe meer van een sociaal instituut in een transactieplatform’, constateert Ligteringen. ‘In zo’n setting bestaat geen enkele behoefte aan een HRM-afdeling.’