Iedereen eigen baas

Meer zelfstandigheid maakt ambtenaren blij, bleek uit het geluksonderzoek in de vorige Binnenlands Bestuur. In Bodegraven-Reeuwijk werden al in 2014 alle leidinggevenden afgeschaft. ‘Wij zijn geen overheid met onder danen, we zijn een onderheid met overdanen.’

Nieuw bestuurlijk elan in Bodegraven-Reeuwijk

Geen functies, geen afdelingen, geen management – de gemeente Bodegraven-Reeuwijk doen ze het al een tijdje anders. Vanuit wisselende samenstellingen werken mensen aan de gemeentelijke opgaven. Ontstaat er dan geen anarchie waarbij iedereen maar doet wat ‘ie wil of het recht van de sterkste geldt? ‘Nee’, verzekert de persoon die voorheen bekend stond als de gemeentesecretaris, Johan de Jager. ‘Mensen voelen zich aantoonbaar gelukkiger nu ze niet vanuit een functie een vraagstuk aanpakken, maar vanuit hun gezamenlijke interesses en competenties met elkaar samenwerken.’

De aanpak in de Zuid-Hollandse fusiegemeente sluit aan bij het geluksonderzoek dat Binnenlands Bestuur deze zomer samen met I&O Research uitvoerde (zie de vorige editie). Daaruit bleek dat ambtenaren gedijen bij zelfsturing. De ambtenaren die in hoge mate zelfstandig zijn en vanuit een eigen verantwoordelijkheid werken, blijken vaak hun persoonlijk geluk af te meten aan hun werk. Zo geeft ruim 80 procent aan zelf regelmatig oplossingen in hun dagelijks werk aan te dragen. Geen andere beroepsgroep scoort zo hoog, het gemiddelde is 67,7.

Experiment
Dergelijke cijfers waren in Bodegraven-Reeuwijk onbekend toen in 2014 van de nood een deugd werd gemaakt. De fusie tussen beide gemeenten verliep moeizaam. De samenwerking tussen ambtenaren van beide organisaties kwam niet op gang. Totdat de organisatie aan een experiment begon.

Alle gemeentelijke taken werden onderverdeeld in processen, projecten en opdrachten – de zogenoemde OPP’s. Het ambtenarencorps werkt hieraan in verschillende samenstellingen en vanuit verschillende vakgebieden. De wensen van inwoners, bedrijven en het bestuur vormen de input voor dat werk. Bureaucratische procedures worden vermeden. Van de medewerkers wordt verwacht dat ze flexibel hun werk uitvoeren op basis van wat echt nodig is.

Of zoals wethouder Jan-Leendert van den Heuvel (SGP) het verwoordt: ‘Wij zijn geen overheid met onderdanen, we zijn een onderheid met overdanen.’ Overigens is zijn positie wel een van de weinig overgebleven functies in het gemeentehuis.

Positieve impuls
Met de nieuwe netwerkachtige manier van werken kwam er meteen een positieve impuls in de organisatie. ‘De schotten zijn weg’, vertelt Johan de Jager die de nieuwe manier van werken destijds introduceerde. ‘In je eigen rol ontstijg je het eigen beleidsterrein, er is meer ruimte voor eigen ideeën. Door uitsluitend te denken vanuit functies creëer je veel belemmeringen, het denken in hokjes. De uitspraak “daar ga ik niet over” is er een lichtend voorbeeld van. Bovendien maakt de hiërarchie de samenwerking tussen verschillende afdelingen lastig.’

Ambtenaar Puck van Tilburg startte tegelijkertijd met de nieuwe manier van werken op het gemeentehuis. Ze vindt de nieuwe opzet heel erg logisch. ‘Je zit veel dichter op het proces’. Al beseft ze ook dat het van gesettelde collega’s wel wat vraagt om het werk heel anders uit te voeren. ‘Het gaat om de mindset, die is belangrijker dan het weghalen van de functies. Je moet die knop omzetten en niet blijven hangen in visiedocumenten’, vindt ze.

Niet alleen de ambtenaren worden er gelukkig van, ook de inwoners profiteren volgens Van Tilburg van de nieuwe opzet. ‘We kunnen op deze manier veel sneller reageren op wat er in de samenleving gebeurt. De lijntjes zijn korter en ons werk is transparanter. Het is voor de buitenwereld veel duidelijker wie waarmee bezig is, per vraagstuk is er één club mensen verantwoordelijk. Er zijn nu geen eilandjes meer.’

Minder ziekteverzuim
Dat het werken zonder functies, afdelingen en hiërarchie loont, blijkt uit harde cijfers. De nieuwe manier van werken heeft in Bodegraven-Reeuwijk uiteindelijk tot forse verlaging het van het ziekteverzuim geleid. En volgens verschillende medewerkers is de sfeer op de werkvloer sterk verbeterd. Gemeenten uit het hele land toonden inmiddels interesse. ‘We hebben daarom onlangs een inspiratiedag gehouden’, vertelt Johan de Jager. ‘Zo’n vijftig gemeenten uit het hele land hebben daaraan deelgenomen. Het onderwerp leeft echt.’

Toch wordt het afschaffen van functies niet overal met gejuich ontvangen. Ook in Bodegraven-Reeuwijk zijn er mensen met een traditionelere inslag. Werken in wisselende ‘netwerken’ hoeft niet per definitie aantrekkelijk te zijn voor iedereen. ‘Maar iedereen heeft uiteindelijk wel een kwaliteit of interesse die hij in kan brengen’, aldus De Jager. ‘En er zijn ook weer collega’s die er goed in zijn om iemand ergens bij te betrekken, ‘legt hij uit. ‘De weg is onomkeerbaar. En de ontwikkeling bij het personeel is, gelukkig, ook niet meer tegen te houden.’